Co to są afty?
Aftoza to jedna z najczęstszych chorób jamy ustnej. Afty mają formę małych nadżerek lub owrzodzeń, występują pojedynczo lub po kilka jednocześnie. Zwykle są okrągłe lub owalne, pokryte włóknikowym nalotem.
Gdzie najczęściej pojawiają się afty? Afty zwykle występują na błonie śluzowej warg i policzków, dnie jamy ustnej, dolnej powierzchni języka oraz podniebieniu miękkim i łukach podniebiennych.
Charakterystyczną cechą aft jest cykliczność ich występowania. Na 24-48 godzin przed pojawieniem się afty, chory może odczuwać pieczenie lub mrowienie.
Do tej pory nie ustalono precyzyjnie patogenezy powstawania aft. Pojawiają się zarówno u osób zdrowych, jak i obarczonych różnymi chorobami.
Afty – rodzaje
Wyróżnia się trzy rodzaje aft:
- afty Mikulicza – małe, bardzo bolesne, pojedyncze lub mnogie nadżerki, których średnica nie przekracza 10 mm. Znikają w ciągu 7-14 dni i nie pozostawiają blizn.
- afty Suttona – bolesne owrzodzenie o średnicy 10-20 mm, współtowarzyszą im objawy ogólne, tj. osłabienie, gorączka, dreszcze. Jeśli nie zmniejszą się w ciągu 14 dni od pojawienia się w jamie ustnej, konieczne jest pobranie wycinka na badanie histopatologiczne. Po wygojeniu pozostawiają blizny.
- afty opryszczkopodobne – bardzo liczne (nawet około 100 jednocześnie), o średnicy około 1-2 mm. Zajmują dziąsła, podniebienie; goją się do 21 dni i nie pozostawiają blizn.
Czynniki ryzyka występowania aft
Jakie czynniki ryzyka predysponują do powstawania aft? Mimo że do tej pory nie wiadomo dokładnie, dlaczego w jamie ustnej pojawiają się afty, wytypowano, co w istotny sposób wpływa na możliwość ich wystąpienia:
- występowanie dziedziczne – jeśli rodzice zmagają się z aftami, jest duża szansa, że dzieci również będą miały afty,
- bakteria Streptococcus sanguis;
- pasożyty u dzieci,
- HIV,
- celiakia, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego- Crohna,
- leczenie progesteronem lub faza lutealna cyklu miesięcznego,
- palenie tytoniu,
- immunologiczne: defekt limfocytów T, nadreaktywność neutrofilii, podwyższone miano cytokin prozapalnych,
- nieprawidłowy poziom cynku, miedzi i selenu w organizmie,
- niedobór witamin z grupy B,
- urazy związane z protezami, noszeniem aparatu ortodontycznego,
- wady zgryzu skutkujące ścieraniem się zębów.
Jak wyleczyć aftę?
Leczenie aft zależy od ich rodzaju. Zwykle polega na stosowaniu leków o działaniu miejscowym: przeciwbólowym, przeciwzapalnym oraz znieczulającym. Leki są dostępne w formie past, żeli lub płukanek. Zwykle preparaty zawierają benzydaminę i chlorheksydynę, ale również mogą opierać się na wyciągać roślinnych, np. z szałwii.
Część źródeł naukowych podaje, że leki zawierające glikokortykosteroidy (np. hydrokortyzon, betametazon) dobrze wpływają na proces gojenia się aft.
Warto sięgać również po preparaty izolujące zmianę od czynników drażniących, jednocześnie wspomagających jej gojenie. Produktem, który spełnia to zadanie jest Aftargent Nano, zawierający nanokoloid srebra o działaniu antybakteryjnym oraz antyseptyczny chlorek benzalkoniowy.
Jeśli afty są małe i pojedyncze, oprócz stosowania leków, należy utrzymywać higienę jamy ustnej, zminimalizować stres oraz ograniczyć czynniki drażniące, jak np. palenie tytoniu czy zła dieta.
Jednoczesne używanie leków przeciwgrzybiczych pozwala na uniknięcie powikłań.
Jeśli pacjent cierpi z powodu ciężkiej aftozy, gdzie występują duże i bardzo bolesne nadżerki, a proces gojenia się starych i powstawania nowych zmian trwa dłuższy czas, należy wykonać badania krwi oraz oznaczyć poziom żelaza i witaminy B12. Dodatkowo należy wykluczyć choroby zapalne jelit, nietolerancję glutenu, u dzieci – pasożyty. Postępowanie w takich przypadkach opiera się na steroidoterapii oraz suplementacji witamin i minerałów.
Pleśniawki – co to jest?
Pleśniawki powstają w przebiegu grzybicy jamy ustnej (kandydoza rzekomobłoniasta). Mają postać białych lub lekko żółtawych zmian, pokryte są nalotem o charakterze zsiadłego mleka. Po ściągnięciu nalotu odkrywa się zmiana zapalna, mogąca lekko krwawić.
Często pleśniawki zajmują całą jamę ustną. Nie są bolesne tak, jak afty, towarzyszy im uczucie suchości w jamie ustnej lub odczuwanie pieczenia. Powodują utratę apetytu, a nawet czasową utratę smaku.
Pleśniawki zwykle wiążą się z rozwojem w jamie ustnej grzybów z rodziny drożdżopodobnych z rodzaju Candida (najczęściej gatunek Candida albicans).
Czynniki ryzyka powstawania pleśniawek
Kandydoza jamy ustnej to problem osób w podeszłym wieku, obarczonych chorobami układowymi czy zażywającymi wiele leków. Rozwój medycyny jest poważną przyczyną grzybic – leki immunosupresyjne, kortykosteroidy czy antybiotyki powodują obniżenie odporności człowieka, co daje grzybom możliwość inwazji. Podobnie jest z chorobami, tj. AIDS, cukrzyca, choroby endokrynologiczne, nowotwory.
Pleśniawki często zdarzają się u niemowląt oraz małych dzieci.
Jakie czynniki dodatkowo predysponują do powstawania grzybicy jamy ustnej?
- urazy błony śluzowej, np. z powodu protezy,
- cienki nabłonek lub obecność owrzodzeń,
- niedobory kwasu foliowego,
- anemia z niedoboru żelaza.
Aktualnie ciężko jest określić, czy grzyby z rodzaju Candida należą do fizjologicznej mikroflory jamy ustnej. Trudno jest przez to oznaczyć moment, kiedy nosicielstwo zmienia się w inwazję i kiedy należy wdrożyć leczenie przeciwgrzybicze, aby uniknąć pleśniawek.
Ciało ludzkie ma naturalne mechanizmy, które nie pozwalają na rozwój patologicznej flory w jamie ustnej. Ciągłość nabłonka, niskie pH skóry oraz błon śluzowych, a także obecność śliny powoduje, że grzyby nie mają sprzyjających warunków do rozwoju. Dodatkowo bakterie, wchodzące w skład fizjologicznej flory, mogą w naturalny sposób rywalizować z drożdżakami. Prawidłowy układ immunologiczny stanowi poważną przeszkodę dla inwazji grzybów z rodzaju Candida.
Leczenie pleśniawek
Zwalczanie pleśniawek jest wieloczynnikowe. Terapia polega na leczeniu choroby podstawowej, dodatkowo pacjent musi zadbać o higienę jamy ustnej. Jeśli nosi protezę, która powoduje urazy – konieczna może być jej wymiana na lepiej dopasowany model. Istotna jest rezygnacja z czynników drażniących, np. ostrych przypraw czy palenia tytoniu.
Dieta powinna być bogata w owoce i warzywa, aby uzupełniać niedobory witamin. Zaleca się również spożywanie nabiału, np. jogurtów naturalnych, ale rezygnację z części węglowodanów.
Jeśli konieczne jest wdrożenie leków przeciwgrzybiczych, leczenie trwa od 7 do 14 dni. Zwykle lekarz przepisuje preparaty z nystatyną, ketokonazolem, flukonazolem lub klotrimazolem.
Zioła na stany zapalne w jamie ustnej
Zioła zawierają naturalne substancje o udowodnionym naukowo działaniu, które mogą wspomagać organizm w walce z aftami lub pleśniawkami. Łagodne działanie sprawia, że preparaty ziołowe stanowią mocny filar profilaktyki chorób jamy ustnej. Po jakie zioła warto sięgnąć, gdy mamy problemy ze stanami zapalnymi w jamie ustnej?
- szałwia lekarska – działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, ściągające i antyseptyczne,
- mięta pieprzowa – silne działanie bakteriobójcze i znieczulające, olejek z mięty pieprzowej działa przeciwzapalnie, antyseptycznie i ściągająco,
- tymianek pospolity – działanie antyseptyczne,
- rumianek pospolity – działanie grzybobójcze, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne.