Co to jest AZS?
Atopowe zapalenie skóry to choroba o wciąż nieustalonej patogenezie. Pomimo genetycznego uwarunkowania, czynniki środowiskowe lub społeczne mają znaczący wpływ na jej przebieg.
Kiedy można zauważyć pierwsze objawy AZS? Początek choroby zwykle odnotowuje się do końca 1. roku życia (60% przypadków), 70-85% chorych ma pełne objawy do ukończenia 5. roku życia. U części pacjentów objawy łagodnieją wraz z wiekiem, a nawet całkowicie zanikają, jednak u niektórych stopień AZS nie zmienia się, a wręcz dochodzi do zaostrzenia choroby.
Atopowe zapalenie skóry to choroba, która predysponuje do pojawiania się współtowarzyszących chorób atopowych, jak np. astma, alergie pokarmowe, alergiczny nieżyt nosa.
W atopowym zapaleniu skóry dochodzi do zmian w budowie naskórka, co powoduje jego nieprawidłowe działanie, dodatkowo układ immunologiczny nieodpowiednio reaguje na różne patogeny, prowadząc do reakcji zapalnych. Mechanizmy immunologiczne biorące udział w zapaleniu skóry opierają się głównie na zmianach zachodzących w komórkach Langerhansa w naskórku oraz w komórkach dendrytycznych znajdujących się w skórze właściwej, a także na działaniu limfocytów T i immunoglobuliny E (IgE). Mechanizmy nieimmunologiczne polegają na zaburzeniu biochemicznych procesów, które zachodzą w skórze, powodując jej suchość oraz zwiększając wrażliwość na czynniki zewnętrzne, potencjalnie traktowane jako drażniące. W atopowym zapaleniu skóry odnotowuje się również zaburzenie wydzielania neuropeptydów, co sprawia, że naczynia włosowate i przedwłosowate skóry rozszerzają się, zwiększa się ich przepuszczalność, a to z kolei skutkuje świądem, obrzękiem i rumieniem.
Objawy atopowego zapalenia skóry i diagnostyka AZS
Atopowe zapalenie skóry diagnozuje się na podstawie kryteriów Hanifina i Rajki:
- świąd skóry,
- przewlekły i nawrotowy charakter choroby,
- typowe umiejscowienie zmian na skórze,
- inne schorzenia atopowe u pacjenta lub atopia w rodzinie.
Podejrzenie atopowego zapalenia skóry występuje, jeśli do pacjenta można przypisać trzy z czterech kryteriów. Ustalono również kryteria dodatkowe, z których pacjent powinien mieć co najmniej trzy, aby zdiagnozować AZS.
Kryteria dodatkowe:
- sucha skóra,
- wzrost przeciwciał IgE,
- rybia łuska lub stwierdzenie rogowacenia przymieszkowego,
- podatność na zakażenia (zazwyczaj gronkowcami),
- pojawianie się odczynów skórnych,
- dodatnie wyniki testów skórnych z alergenami,
- początek we wczesnym dzieciństwie,
- predyspozycje do nawrotowych zakażeń skóry,
- zaćma,
- częste zapalenia spojówek,
- przebarwienia na skórze powiek i skórze wokół oczu,
- brak tolerancji na wyroby wełniane,
- nietolerancja części pokarmów,
- zapalenie brodawek sutkowych
- zaostrzenia zmian skórnych w sytuacjach stresowych,
- uczucie swędzenia po spoceniu,
- stożek rogówki,
- biały dermografizm,
- wyraźne pogrubienie fałdów skórnych na szyi,
- występowanie rumienia na twarzy,
- zapalenie czerwieni wargowej,
- objaw Dennie-Morgana, czyli dodatkowy fałd skórny znajdujący się poniżej dolnej powieki,
- biały łupież,
- skłonność do pojawiania się niespecyficznego stanu zapalnego skóry dłoni i stóp.
AZS u dzieci
Z reguły pierwsze objawy atopowego zapalenia skóry pojawiają się po ukończeniu przez dziecko 2. miesiąca życia. Charakterystycznym miejscem występowania miejsc zapalnych jest twarz – u dorosłych najczęściej AZS występuje na przegubach i zgięciach podkolanowych czy łokciowych. Do 3. roku życia wyprysk może się pojawić również na owłosionej skórze głowy oraz na przedramionach czy łydkach (odsiebnych częściach kończyn).
Podejrzenie atopowego zapalenia skóry można wysnuć, jeśli u dziecka skóra jest sucha, szorstka i pojawia się wyprysk o charakterze rumieniowo–grudkowym wraz z towarzyszącym mu świądem.
W związku z uporczywym swędzeniem dzieci są o wiele bardziej niż dorośli, narażone na nadkażenia bakteryjne, wirusowe czy grzybicze. Dodatkowo u chorych na AZS często dochodzi do zarażenia gronkowcem złocistym.
Profilaktyka atopowego zapalenia skóry
Mimo że atopowe zapalenie skóry to jedna z najczęstszych chorób dermatologicznych, szczególnie w krajach o wysokim stopniu uprzemysłowienia, powody jej powstawania nie są do końca znane. Z genetycznym uwarunkowaniem AZS nie można sobie poradzić, jednak jak można spróbować zmniejszyć ryzyko ujawnienia się choroby lub uniknąć jej ciężkiego przebiegu?
Co zwiększa ryzyko wystąpienia AZS?
- przebywanie ciężarnej w miejscach o wysokim zanieczyszczeniu powietrza,
- antybiotykoterapia w czasie ciąży i po porodzie, oraz we wczesnym dzieciństwie,
- brak kontaktu ze zwierzętami domowymi czy hodowlanymi,
- poród przez cięcie cesarskie,
- stres,
- bierne palenie,
- zanieczyszczenie środowiska,
- alergeny występujące w pokarmie – jaja kurze, pszenica, krowie mleko,
- alergeny znajdujące się w powietrzu – roztocza kurzu domowego, alergeny pochodzące od zwierząt, grzybów czy bakterii, pyłki roślin,
- prawidłowe nawyki higieniczne.
O wiele rzadziej na AZS cierpią osoby mieszkające na wsi, w porównaniu z osobami mieszkającymi w mieście lub na terenach wysoko uprzemysłowionych. Atopowe zapalenie skóry częściej dotyka osoby wysoko wykształcone, zamożne, o wysokiej kulturze osobistej i skrupulatnych nawykach higienicznych.
Pozytywnie na profilaktykę atopowego zapalenia skóry wpływa kontakt z naturą, gdyż zwiększona ekspozycja na różnorodne drobnoustroje zwiększa tolerancję układu odpornościowego.
Leczenie atopowego zapalenia skóry
Leczenie AZS zależne jest od stopnia nasilenia zmian skórnych i wieku pacjenta, a terapia jest kilkuetapowa.
Podstawą w leczeniu jest ograniczenie czynników wyzwalających atopię, czyli np. ograniczenie kontaktu z alergenami czy zminimalizowanie stresu. Dodatkowo stosuje się leczenie ogólne, miejscowe i np. fototerapię (ale tylko u pacjentów powyżej 12. roku życia).
Leczenie ogólne w AZS to podawanie pacjentowi leków przeciwhistaminowych, ograniczających świąd skóry lub stosowanie mokrych opatrunków, które stanowią mechaniczną barierę dla zmian zapalnych i pozwalają na gojenie się ran.
Najważniejsze dla leczenia atopowego zapalenia skóry od niemal 70 lat są glikokortykosteroidy stosowane miejscowo. Wprowadzone w 1952 roku, wciąż stanowią złoty standard postępowania w łagodzeniu zmian atopowych. Ich działanie polega na ograniczaniu uwalniania mediatorów zapalnych i cytokin prozapalnych, ale również działania o charakterze immunosupresyjnym i antyproliferacyjnym. Wśród działań niepożądanych można wymienić: zanik naskórka, zanik skóry właściwej, rozstępy skórne czy rozszerzone naczynia krwionośne.
Terapię AZS warto wzbogacić o środki z ektoiną, która działa ochronnie na komórki skóry i zmniejsza stan zapalny. Dużym atutem ektoiny jest to, że można ją stosować razem z lekami zawierającymi kortykosteroidy. Przykładem takiego produktu, do leczenia łagodnej postaci AZS, jest Ectokrem – zwiększający nawilżenie skóry, łagodzący świąd i zmniejszający stan zapalny, a co istotne nie zawierający w swoim składzie sterydów tylko naturalne substancje, tj. masło shea czy wosk ryżowy.
Bardzo ważnym elementem leczenia AZS jest terapia emolientowa. Emolienty to substancje, które poprawiają nawilżenie skóry oraz zapobiegają parowaniu wody. Muszą być stosowane co najmniej 2x dziennie, gdyż maksymalny czas ich działania waha się od 6 do 8 godzin. Na rynku jest wiele emolientów w różnorodnych postaciach: kremów, balsamów czy płynów. Najlepsze efekty daje ich stosowanie zaraz po kąpieli, kiedy w skórze jest najwięcej wody – emolient sprawi, że woda zostanie w skórze i zminimalizuje uczucie suchości i szorstkości.
Emolienty, oprócz faktu nawilżania skóry, dają efekt chłodzący, przeciwzapalny.
