- Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła, zapalna choroba skóry, której towarzyszy silny świąd, nadmierne wysuszenie skóry oraz obecność zmian skórnych.
- Nie ma jednej konkretnej przyczyny AZS. Na jego rozwój składają się czynniki genetyczne, immunologiczne oraz środowiskowe.
- Atopowe zapalenie skóry nie jest chorobą zakaźną, co oznacza, że nie można się nią zarazić przez bezpośredni kontakt ze skórą chorego lub przedmiotami, z których korzysta.
- Podstawą pielęgnacji skóry atopowej są emolienty. Działają nawilżająco, zapobiegają przeznaskórkowej utracie wody oraz dostarczają składników niezbędnych do odbudowy bariery naskórkowej.
- Dowiedz się, czym są emolienty plus i jak działają na atopowe zapalenie skóry.
Atopowe zapalenie skóry – co to?
Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła, zapalna choroba skóry, która przebiega typowo z okresami zaostrzeń i remisji, a więc wyciszenia objawów chorobowych. Na atopowe zapalenie skóry częściej chorują dzieci, szacuje się bowiem, że w pewnym okresie życia aż 20% populacji pediatrycznej rozwija objawy AZS. Z wiekiem możliwe jest tak zwane „wyrośnięcie z AZS”, jednak w niektórych przypadkach objawy choroby utrzymują się w wieku dorosłym. Atopowe zapalenie skóry często współwystępuje z innymi schorzeniami o podłożu alergicznym, takimi jak: alergiczne zapalenie spojówek, alergiczny nieżyt nosa czy astma alergiczna.
Czy atopowe zapalenie skóry jest wyleczalne?
Atopowe zapalenie skóry może ustąpić wraz z wiekiem dziecka i wraz z rozwojem jego układu odpornościowego. Szacuje się, że u 40-80% najmłodszych choroba ustąpi do ukończenia 5. roku życia. Jednak objawy mogą utrzymywać się także w wieku dorosłym i – jak pokazują dane statystyczne – na atopowe zapalenie skóry cierpi około 0,9-1,4% dorosłej populacji. W takim przypadku mamy do dyspozycji różnego rodzaju terapie, które zostaną szerzej omówione w dalszej części tego artykułu.
Atopowe zapalenie skóry – przyczyna
Od czego się robi atopowe zapalenie skóry? Nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Nie istnieje jedna przyczyna, która odpowiada za rozwój AZS. W tym procesie swój udział mają zarówno czynniki genetyczne, jak i immunologiczne i środowiskowe. Szacuje się, że jeśli jedno z rodziców choruje na AZS, to ryzyko rozwoju tego schorzenia u dziecka wynosi około 20-30%. Z kolei jeżeli na AZS cierpią oboje rodzice – ryzyko to wynosi aż 70%.
Istotą schorzenia jest defekt bariery naskórkowej, który sprawia, że skóra przypomina podziurawiony mur, przez który łatwiej wnikają alergeny oraz patogeny, czyli bakterie, wirusy i grzyby. U osób z AZS mamy też do czynienia z wybitnym wysuszeniem skóry, co wynika między innymi z nadmiernej utraty wody przez naskórek oraz z zaburzeniami syntezy naturalnego czynnika nawilżającego.
Czy atopowe zapalenie skóry jest zaraźliwe?
Atopowe zapalenie skóry nie jest chorobą zakaźną. Warto mieć to na uwadze, ponieważ pacjenci z AZS, w tym dzieci, bardzo często borykają się ze społecznym odrzuceniem ze względu na swoje zmiany skórne. Warto prowadzić edukację społeczeństwa w tym zakresie, szczególnie wśród najmłodszych. AZS nie jest wywoływane przez żaden czynnik infekcyjny (bakteria czy wirus), dlatego nie można się zarazić tą chorobą przez kontakt ze skórą, czy przedmiotami codziennego użytku, z którymi chory ma kontakt.
Atopowe zapalenie skóry – objawy
Jak wygląda atopowe zapalenie skóry? Podstawowym objawem AZS jest obecność zmian wypryskowych, zmian rumieniowo-złuszczających zlokalizowanych w typowych miejscach, do których należą: twarz, zgięcia stawowe, okolica nadgarstków i dłonie. Warto jednak zaznaczyć, że lokalizacja zmian skórnych może być nieco inna w poszczególnych grupach wiekowych. Atopowe zapalenie skóry u niemowląt objawia się obecnością zmian przede wszystkim na twarzy, co określane jest mianem „polakierowanych policzków”. Natomiast u dzieci starszych i dorosłych najczęściej zajęte są już typowe lokalizacje, w tym zgięcia stawowe (kolanowe, łokciowe).
Ważnym objawem AZS jest uporczywy świąd, który skłania do drapania skóry i istotnie obniża jakość życia. Można śmiało powiedzieć, że atopowe zapalenie skóry bez swędzenia nie istnieje.
Atopowe zapalenie skóry na dłoniach
AZS często dotyka skóry dłoni, szczególnie zaś zajęte są nadgarstki. Niestety, dłonie to ten obszar skóry człowieka, który widać od razu w czasie kontaktów międzyludzkich. Zmiany chorobowe w tej lokalizacji mogą obniżać pewność siebie pacjentów i pogarszać ich funkcjonowanie w społeczeństwie. Dlatego tak ważne jest podjęcie leczenia atopowego zapalenia skóry.
Atopowe zapalenie skóry na twarzy
Skóra twarzy często zajmowana jest u niemowląt z AZS. Wówczas na policzkach pojawiają się typowe zmiany rumieniowo-wysiękowe, czyli wspomniane już „polakierowane policzki”. Jednak objawy na twarzy mogą też pojawiać się u pacjentów dorosłych. W przebiegu AZS możemy spotkać się z takimi zmianami, jak:
- obecność dodatkowego fałdu na powiece dolnej (jest to tak zwany fałd Dennie-Morgana),
- zasinienie wokół oczu,
- obecność rumienia na twarzy,
- przerzedzenie zewnętrznych części brwi,
- zapalenie czerwieni wargowej.
Z czym można pomylić atopowe zapalenie skóry?
Atopowe zapalenie skóry powinniśmy różnicować przede wszystkim z wypryskiem kontaktowym, szczególnie w postaci rozsianej, a także ze świerzbem, choć w tym przypadku wywiad zazwyczaj pozwala na wykluczenie świerzbu (zakażenia u domowników, świąd głównie nocny). Warto zaznaczyć, że atopowe zapalenie skóry może wystąpić po raz pierwszy w każdym wieku, również w podeszłym. AZS wieku podeszłego należy różnicować z chłoniakami skóry, dlatego w tym przypadku konieczne może być pobranie wycinka do badania histopatologicznego.
Atopowe zapalenie skóry – diagnostyka
Atopowe zapalenie skóry rozpoznaje się na podstawie opracowanych kryteriów Hanifina i Rajki. Są tam określone cechy większe i mniejsze atopowego zapalenia skóry. Jeżeli u danego pacjenta stwierdzamy występowanie 3 cech większych i 3 cech mniejszych, to wówczas możliwe jest rozpoznanie AZS. Do kryteriów większych należy świąd, przewlekły i nawrotowy przebieg choroby, a także typowe umiejscowienie zmian skórnych oraz dodatni wywiad rodzinny. Jeżeli istnieją jednak pewne wątpliwości co do postawienia diagnozy, konieczne jest wykonanie biopsji skóry i badanie histopatologiczne.
Atopowe zapalenie skóry – leczenie
Co na atopowe zapalenie skóry jest najczęściej stosowane w terapii dermatologicznej?
W leczeniu atopowego zapalenia skóry zastosowanie znajdują zarówno preparaty do stosowania miejscowego, jak i ogólnego. W terapii miejscowej stosuje się glikokortykosteroidy w postaci maści, kremów i emulsji, a także inhibitory kalcyneuryny o działaniu przeciwzapalnym.
Z kolei przy większym zaawansowaniu choroby możliwe jest krótkotrwałe leczenie doustnymi glikokortykosteroidami, a także kwalifikacja pacjenta do leczenia cyklosporyną lub lekami biologicznymi. Dobrze sprawdza się również leczenie z wykorzystaniem fototerapii.
Warto dodać, że maść sterydowa na atopowe zapalenie skóry nie powinna być stosowana na skórę twarzy i delikatne okolice ciała, ponieważ może to wiązać się z wystąpieniem powikłań, w tym np. ścieńczenia skóry.
Pomocna może okazać się także suplementacja probiotykami. Zgodnie z zaleceniami World Allergy Organization (WAO) probiotyki mogą okazać się przydatne u niemowląt obarczonych ryzykiem rozwoju alergii, ale także u kobiet w ciąży i w czasie laktacji, jeśli u ich dzieci istnieje duże ryzyko rozwoju alergii.
Emolient plus na atopowe zapalenie skóry
Emolienty to podstawowe preparaty na atopowe zapalenie skóry. Mają działanie nawilżające, zapobiegają przeznaskórkowej utracie wody, a także w barierze naskórkowej to, czego jej brakuje, odbudowując tym samym „nieszczelny mur”.
Wyróżniamy tak zwane emolienty plus, które oprócz klasycznych i znanych od dawna składników, zawierają nowe substancje, zapewniające tym produktom dodatkowe działanie – na przykład przeciwzapalne, przeciwświądowe czy regulujące skład mikrobiomu.
Jedną z takich substancji jest ektoina, która dzięki zdolności do wiązania cząsteczek wody, wykazuje silne działanie nawilżające. Co więcej, ektoina tworzy na powierzchni skóry swojego rodzaju płaszcz, który chroni przed narażeniem na zmieniające się warunki pogodowe czy promieniowanie UV. Balsam na atopowe zapalenie skóry z ektoiną ma również właściwości przeciwzapalne, co jest korzystne w przebiegu schorzeń zapalnych skóry, w tym AZS.
Dowiedz się więcej: Ektopin – pierwszy prebiotyczny emolient plus dla skóry atopowej, suchej i wymagającej
Krem na atopowe zapalenie skóry
Na rynku znajdziemy także kremy z zawartością ektoiny, które można stosować już od 1. miesiąca życia. Ektoina w kremie dobrze sprawdzi się nie tylko jako preparat nawilżający, ale także jako produkt pomocniczy, przy jednoczesnym stosowaniu sterydów miejscowych. W kremach z ektoiną możemy znaleźć też ceramidy, które pozwalają na wsparcie uszkodzonej bariery naskórkowej.
Domowe sposoby na atopowe zapalenie skóry
Jak w domowych warunkach możemy poprawić stan skóry w przebiegu AZS? Należy pamiętać o tym, że wspomniane już emolienty powinniśmy stosować przynajmniej 2 razy dziennie. Kąpiele u osób z AZS powinny być krótkie, a co więcej, powinniśmy unikać używania gorącej wody. Dobrym pomysłem jest zastosowanie emolientu od razu po kąpieli, na wilgotną jeszcze skórę, ponieważ poprawia to właściwości nawilżające preparatu i chroni przed wysuszeniem. Warto też pamiętać o unikaniu nadmiernego pocierania skóry.
Atopowe zapalenie skóry – pielęgnacja
Warto dodać, że emolienty, w tym emolienty plus, powinny być stosowane nie tylko regularnie (codziennie, optymalnie kilka razy dziennie), ale i w odpowiedniej ilości. Zgodnie z wytycznymi dermatologicznymi, w ciągu tygodnia osoba dorosła powinna zużyć 500 g emolientu, z kolei mniejsze dziecko 200-300 g. Warto mieć to na uwadze i monitorować, czy stosujemy emolienty w odpowiedniej ilości, ponieważ przekłada się to bezpośrednio na ich skuteczność.
Czego nie lubi atopowa skóra?
Do zaostrzeń choroby predysponuje narażenie na wiele czynników środowiskowych, do których zaliczamy między innymi:
- narażenie na alergeny, w tym alergeny pokarmowe, wziewne,
- czynniki emocjonalne, stres,
- narażenie na zmieniające się warunki atmosferyczne: wiatr, mróz, zmiany temperatur,
- narażenie na chlor czy drażniące kosmetyki,
- narażenie na wełnę, lanolinę,
- pocenie się,
- infekcje.
Rodzice często pytają też, czy atopowe zapalenie skóry od stresu to możliwa sytuacja? Niestety tak. Do zaostrzeń choroby często dochodzi właśnie w stresujących momentach życia dziecka, na przykład w czasie ważnych wydarzeń w szkole, w okresie okołomaturalnym, czy w czasie sesji na studiach.
Atopowe zapalenie skóry – dieta
Atopowe zapalenie skóry może współistnieć z alergią pokarmową. Samo atopowe zapalenie skóry ogólnie nie wymaga stosowania diety eliminacyjnej i wykluczania pokarmów. Jeżeli jednak istnieje związek z alergią pokarmową, która została potwierdzona, to eliminacja pokarmów, na które uczulony jest pacjent, może pozwolić na rzadsze nawroty choroby. Jednak należy podkreślić, że dieta eliminacyjna nie powinna być stosowana u każdego pacjenta, ponieważ korzyści z takiego postępowania odniesienie tylko część z nich.
Atopowe zapalenie skóry w ciąży
W czasie ciąży może dojść zarówno do pierwszorazowego ujawnienia się atopowego zapalenia skóry, jak i do zaostrzenia choroby. W organizmie kobiety w tym wyjątkowym okresie dochodzi do zmian w wielu układach, w tym w układzie immunologicznym, co sprawia, że może dojść do ujawnienia się objawów AZS. Warto dodać, że w okresie ciąży nie możemy korzystać ze wszystkim substancji leczniczych, stosowanych w przebiegu AZS. Jednak podstawą terapii również w czasie ciąży są emolienty.
Atopowe zapalenie skóry u dziecka
Atopowe zapalenie skóry, jak już zostało wspomniane, to schorzenie istotnie częściej dotykające populację pediatryczną. Atopowe zapalenie u niemowląt, podobnie, jak u kobiet ciężarnych, wiąże się z pewnymi wyłączeniami dotyczącymi leczenia, ponieważ u tak małych dzieci nie będziemy mogli zastosować wszystkich preparatów, w tym na przykład silniejszych sterydów miejscowych. Atopowe zapalenie skóry u dzieci wymaga stałej kontroli lekarza pediatry lub dermatologa.
Atopowe zapalenie skóry – profilaktyka
Czy istnieje w ogóle profilaktyka wystąpienia atopowego zapalenia skóry? Okazuje się, że tak. Jak wskazują badania naukowe, stosowanie emolientów od 1. dnia życia u dzieci, których wywiad rodzinny obciążony jest występowaniem schorzeń atopowych, pozwala na zmniejszenie ryzyka rozwoju atopowego zapalenia skóry aż o połowę. To kolejny argument, który podkreśla, jak istotne jest stosowanie emolientów – również w profilaktyce AZS.
Atopowe zapalenie skóry a basen
Samo atopowe zapalenie skóry nie jest przeciwwskazaniem do korzystania z basenu, jednak temat ten zdecydowanie wymaga rozwinięcia. Na basenie mamy do czynienia z narażeniem na chlor, które może predysponować do zaostrzeń objawów AZS. Co więcej, nie powinniśmy uczęszczać na basen z aktywnymi zmianami skórnymi, ponieważ kontakt z przedmiotami w tym miejscu zwiększa ryzyko nadkażenia bakteryjnego wykwitów chorobowych. Jeżeli zauważyliśmy pogorszenie stanu skóry po basenie, to lepiej byłoby zrezygnować z tego rodzaju aktywności, ponieważ może to świadczyć o zaostrzeniach po chlorze.
Atopowe zapalenie skóry a sauna
Korzystanie z sauny nie jest polecane pacjentom z atopowym zapaleniem skóry. Dlaczego? Jak już wspomnieliśmy, jednym z czynników zaostrzających objawy może być intensywne pocenie, do którego dochodzi w czasie korzystania z sauny. Sprawia to, że sauna może prowadzić do zaostrzeń AZS. Narażenie na wysoką temperaturę również sprzyja pogorszeniu stanu dermatologicznego.
Atopowe zapalenie skóry a solarium
Pacjenci z atopowym zapaleniem skóry mogą obserwować poprawę stanu skóry po solarium, jednak nie oznacza to, że jest to odpowiedni sposób walki z objawami choroby. Wielu pacjentów traktuje korzystanie z solarium jak formę fototerapii, jednak warto mieć świadomość, że ze względu na ryzyko rozwoju nowotworów skóry nie powinniśmy korzystać z tego rodzaju „leczenia”. Fototerapia jest procedurą medyczną, która odbywa się pod kontrolą lekarza i po uprzednim zbadaniu stanu skóry, dlatego jest bezpieczną formą terapii AZS.
Atopowe zapalenie skóry po antybiotyku
Warto omówić krótko zależność pomiędzy stosowaniem antybiotyków w ciąży a ryzykiem pojawienia się AZS u dziecka. W badaniach naukowych zauważono, że stosowanie antybiotyków w okresie prenatalnym zwiększało ryzyko ujawnienia się atopowego zapalenia skóry u dziecka. Co więcej, ryzyko to zwiększało również stosowanie antybiotyków w okresie wczesnoniemowlęcym. To kolejny argument potwierdzający, że powinniśmy ostrożniej stosować antybiotykoterapię (tylko, gdy istnieją do tego wskazania).
Atopowe zapalenie skóry a tatuaż
Atopowe zapalenie skóry, podobnie jak łuszczyca czy bielactwo, stanowi przeciwwskazanie do wykonywania tatuażu. Taka procedura niesie ze sobą ryzyko zaostrzenia choroby dermatologicznej, a także wystąpienia nadkażenia bakteryjnego. Związki chemiczne zawarte w barwnikach również mogą prowadzić do wystąpienia zmian wypryskowych.
Podsumowując: atopowe zapalenie skóry to częsta przypadłość dermatologiczna, która wymaga włączenia odpowiedniego leczenia i kontroli lekarskiej. Jednak bez odpowiedniego zaangażowania ze strony pacjenta (na przykład regularnego stosowania emolientów i unikania czynników zaostrzających), nie można uzyskać satysfakcjonującej odpowiedzi klinicznej. Dlatego tak ważna jest edukacja osób z atopowym zapaleniem skóry.
Może zainteresować Cię także: Emolient plus co to jest? Rola emolientów plus w leczeniu AZS.
