- Zaparcia u osób starszych to częsty problem, który może mieć charakter pierwotny lub wtórny, czyli wynikający ze współistniejących chorób czy przyjmowanych lekarstw.
- Leki na zaparcia u osób starszych powinny być delikatne i nie uzależniać. Na początku terapii sprawdzą się środki osmotycznie czynne i środki zwiększające objętość stolca.
- Leczenie zaparć u starszych osób powinno uwzględniać także postępowanie niefarmakologiczne, w tym zmianę diety, wdrożenie aktywności fizycznej czy odpowiednie nawodnienie.
- Wystąpienie objawów alarmowych, takich jak nagła zmiana rytmu wypróżnień, obecność krwi w kale czy utrata masy ciała, to przesłanka do pilnej konsultacji lekarskiej.
- Sprawdź, co stosować na zaparcia u osób starszych.
Przewlekłe zaparcia u osób starszych
Uporczywe zaparcia u osób starszych to powszechny problem, który może mieć charakter pierwotny (czynnościowy) lub wtórny. U osób powyżej 65. roku życia najczęściej występują tzw. zaparcia czynnościowe, czyli przewlekłe zaburzenia defekacji, które nie mają uchwytnej przyczyny organicznej ani metabolicznej1.
Zaparcia u seniorów są powszechne. Badania naukowe wskazują, że zmaga się z nimi blisko 20% osób powyżej 60. roku życia2. Co więcej, problem ten może dotyczyć nawet 50% pensjonariuszy domów opieki.
Jak objawiają się zaparcia u osób starszych?
Objawy zaparć u seniorów często są niespecyficzne, a rozpoznanie opiera się na Kryteriach Rzymskich IV. Zgodnie z nimi zaparcia czynnościowe rozpoznaje się, jeśli przez co najmniej 3 miesiące (z początkiem co najmniej 6 miesięcy wcześniej) występują przynajmniej 2 z poniższych objawów:
- zwiększone parcie podczas >25% defekacji,
- grudkowaty lub twardy stolec w >25% defekacji,
- uczucie niepełnego wypróżnienia podczas >25% defekacji,
- uczucie przeszkody w odbycie lub odbytnicy podczas >25% defekacji,
- konieczność ręcznego wspomagania wypróżnienia podczas >25% defekacji,
- mniej niż 3 samoistne wypróżnienia tygodniowo.
Ponadto rzadko obserwuje się występowanie luźnych stolców (bez użycia środków przeczyszczających) i nie są spełnione kryteria IBS3.
Przyczyny zaparć u osób starszych
Przewlekłe zaparcia u starszych osób często mają charakter wieloczynnikowy. Do możliwych przyczyn tego problemu zalicza się m.in.:
- zaburzenia motoryki okrężnicy,
- dysfunkcje mięśni dna miednicy i odbytu,
- nadmierne lub niewłaściwe stosowanie środków przeczyszczających,
- czynniki psychospołeczne, takie jak depresja czy izolacja,
- przewlekłe przyjmowanie niektórych leków przeciwbólowych (zwłaszcza opioidów), przeciwparkinsonowskich, przeciwpadaczkowych, przeciwdepresyjnych, leków na nadciśnienie czy leków antyhistaminowych,
- choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, niedoczynność tarczycy czy choroba Parkinsona,
- zaburzenia metaboliczne i elektrolitowe, takie jak hipokaliemia, hiperkalcemia czy odwodnienie,
- zmniejszoną aktywność fizyczną,
- nieprawidłową dietę1.
Zaparcia u osób starszych leżących
Unieruchomienie to jeden z istotnych czynników ryzyka zaparć u seniorów. Długotrwałe unieruchomienie prowadzi do zmniejszenia aktywności motorycznej jelit, a brak grawitacyjnego wspomagania perystaltyki utrudnia przesuwanie mas kałowych.
Dodatkowo osoby leżące często przyjmują mniej płynów, są niedożywione i stosują liczne leki o działaniu zapierającym. Zaburzenia defekacji mogą też wynikać z osłabienia mięśni tłoczni brzusznej i dna miednicy, utrudniając prawidłowe wypróżnienie.
Co na zaparcia u osób starszych?
Leczenie przewlekłych zaparć nierzadko wymaga zastosowania indywidualnego podejścia. W pierwszej kolejności warto wprowadzić zmiany w diecie i stylu życia.
Istnieje wiele dostępnych leków na zaparcia dla osób starszych, jednak na początku terapii warto postawić na te o łagodnym działaniu i wysokim profilu bezpieczeństwa – środki osmotycznie czynne i środki zwiększające objętość stolca.
Laktuloza na zaparcia u osób starszych
Laktuloza to dwucukier złożony z cząsteczki fruktozy i galaktozy. Jest jednym z najczęściej stosowanych osmotycznych środków na zaparcia dla osób starszych. Działanie laktulozy polega na zwiększaniu ilości wody w świetle jelita grubego, co prowadzi do zmiękczenia stolca, pobudzenia perystaltyki i ułatwienia defekacji4.
W leczeniu przewlekłych zaparć zaleca się początkowo przyjmowanie 10-30 g laktulozy 2 do 4 razy dziennie, aż do uformowania miękkiego stolca.
Gliceryna na zaparcia u osób starszych
Mikrowlewki lub czopki z gliceryną to środki działające miejscowo. Gliceryna działa drażniąco na błonę śluzową odbytnicy i zwiększa nawodnienie mas kałowych, co pobudza odruch defekacyjny. Efekt działania preparatów z gliceryną zazwyczaj pojawia się w ciągu 15–60 minut od podania.
Ze względu na łagodny profil bezpieczeństwa, preparaty doodbytnicze z gliceryną są często wykorzystywane u osób starszych jako wsparcie w nagłych epizodach zaparć lub przed badaniami diagnostycznymi.
Makrogol na zaparcia u osób starszych
Makrogol (glikol polietylenowy, PEG) to nieprzyswajalny polimer o właściwościach osmotycznych, które wiąże wodę w świetle jelita, zwiększając objętość mas kałowych i ułatwiając defekację.
Jest dobrze tolerowany przez seniorów, nawet w długotrwałym stosowaniu, gdyż działa łagodnie, nie drażni przewodu pokarmowego i nie uzależnia5.
Biorąc makrogole na zaparcia u osób starszych warto zastosować dawkę 10-20 g dziennie.
Zioła na zaparcia dla osób starszych
Zioła o działaniu przeczyszczającym mogą być pomocne w łagodzeniu przewlekłych zaparć u starszych osób, jednak ich stosowanie powinno być krótkotrwałe i ostrożne.
Do najczęściej wykorzystywanych surowców roślinnych o działaniu przeczyszczającym należą:
- liść senesu,
- korzeń rzewienia,
- kora kruszyny,
- aloes.
Rośliny te zawierają tzw. antranoidy, które pobudzają perystaltykę jelit i zwiększają wydzielanie wody do światła jelita. Ze względu na możliwość wywołania zaburzeń wodno-elektrolitowych, nie są zalecane do regularnego stosowania u seniorów5.
Domowe sposoby na zaparcia u osób starszych
W leczeniu zaparć u osób starszych wskazuje się na dużą rolę postępowania niefarmakologicznego. Szczególną uwagę należy zwrócić na:
- codzienną aktywność fizyczną – regularny wysiłek, nawet w formie krótkich spacerów, poprawia motorykę jelit,
- nawodnienie – wypijanie co najmniej 1,5-2 litrów płynów dziennie wpływa pozytywnie na konsystencję stolce i rytm wypróżnień,
- prawidłową pozycję podczas defekacji – lekkie uniesienie nóg, np. na podnóżku, ułatwia działanie mięśni dna miednicy i zmniejsza napięcie zwieracza,
- stały rytm dnia – codzienna próba defekacji o stałej porze, np. po śniadaniu, może wspomóc naturalny odruch jelitowy.
Dowiedz się więcej: Aktywny senior. Proste ćwiczenia fizyczne po „60″. [ZDJĘCIA]
Dieta na zaparcia u osób starszych
Zgodnie z międzynarodowymi wytycznymi zaleca się, aby dziennie spożywać 20-30 g błonnika. Ilość tego składnika w diecie należy zwiększać stopniowo, by ograniczyć ryzyko wzdęć i gazów. Zalecane produkty to m.in.:
- pełnoziarniste zboża, np. ciemne pieczywo, kasze, brązowy ryż,
- surowe warzywa i owoce,
- rośliny strączkowe, orzechy i nasiona.
Błonnik działa skutecznie tylko przy odpowiednim nawodnieniu. Seniorzy powinni wypijać co najmniej 1,5-2 litry płynów dziennie. W przeciwnym razie może dojść do pogorszenia objawów zaparć.
U części seniorów pomocne mogą być też fermentowane produkty mleczne, takie jak jogurt naturalny czy kefir. Wspierają one mikrobiotę jelitową i wpływają korzystanie na regularność wypróżnień.
Co robić, gdy nic nie pomaga na zaparcia?
Jeżeli pomimo diety, aktywności fizycznej i stosowania preparatów na zaparcia objawy nie ustępują, konieczna jest szczegółowa diagnostyka przyczynowa. U osób starszych należy przede wszystkim wykluczyć przyczyny wtórne, takie jak nowotwory jelita grubego, zaburzenia wodno-elektrolitowe, choroby neurologiczne czy endokrynologiczne.
W takim przypadku warto udać się do lekarza rodzinnego lub gastroenterologa. Specjalistą rozszerzy diagnostykę o badania laboratoryjne, USG jamy brzusznej czy kolonoskopię.
Zaparcia u osób starszych – sygnały alarmowe
Wystąpienie zaparć u starszych osób, zwłaszcza jeśli pojawiają się nagle, wymaga szczególnej czujności klinicznej. Sytuacja taka może wskazywać na obecność choroby organicznej, takiej jak stany zapalne lub zwężenia w obrębie układu pokarmowego, a także nowotwór jelita grubego.
Niezwłocznej konsultacji lekarskiej i poszerzenia diagnostyki wymagają takie objawy jak:
- niezamierzona utrata masy ciała,
- gorączka niewiadomego pochodzenia,
- obecność krwi w stolcu,
- towarzyszące bóle brzucha, nudności lub wymioty,
- wyczuwalne masy w jamie brzusznej lub odbytnicy,
- niedokrwistość lub niedobór żelaza w badaniach laboratoryjnych,
- wywiad rodzinny w kierunku raka jelita grubego lub nieswoistych zapaleń jelit4.
Może zainteresować Cię także: Inhalacje dla seniora jak wykonać? Kiedy stosować? Co do inhalacji dla seniora bez recepty?
