- Encefalopatia wątrobowa rozwija się w następstwie zaburzenia pracy wątroby. U jej podłoża leży zatrucie kumulującymi się w organizmie toksynami.
- Charakterystyczny przebieg encefalopatii wątrobowej z zaburzeniami świadomości obejmuje m.in. zaburzenia snu, zachowania oraz spowolnienie psychofizyczne.
- W leczeniu encefalopatii wątrobowej wykorzystuje się m.in. laktulozę, antybiotyki, L-ornityny L-asparaginian oraz probiotyki.
- L-ornityny L-asparaginian (LOLA) pobudza metabolizm amoniaku, dzięki czemu obniża jego stężenie w organizmie. Ze względu na dobrą tolerancję i niewielkie ryzyko działań niepożądanych LOLA może być stosowana przez dłuższy czas.
- Poznaj preparat z L-ornityny L-asparaginianem dostępny bez recepty.
Encefalopatia wątrobowa – co to jest?
Encefalopatia wątrobowa to złożony zespół objawów neurologicznych i psychiatrycznych, u których podłoża leży ostre lub przewlekłe upośledzenie funkcji wątroby. W wyniku chorób tego narządu zmniejsza się liczba aktywnych hepatocytów (czyli komórek wątrobowych), przez co procesy oczyszczania organizmu z toksyn stają się znacznie mniej efektywne.
Szkodliwe substancje np. amoniak, fenole czy kwasy tłuszczowe, które w normalnych warunkach wątroba skutecznie eliminuje, gromadzą się w różnych tkankach. Przenikają także do mózgu, a ich obecność wywołuje szereg objawów o różnym stopniu nasilenia.
Czynniki ryzyka encefalopatii wątrobowej. W jakim wieku może wystąpić?
Tak naprawdę encefalopatia wątrobowa może rozwinąć się w każdym wieku, jednak jej postać objawowa częściej występuje u osób po 50. roku życia. W większości przypadków pojawia się ona w konsekwencji rozwoju marskości wątroby – to encefalopatia typu C, jednak może być też spowodowana:
- ostrą niewydolnością wątroby – typ A,
- obecnością naczyń krwionośnych omijających wątrobę, które powstają np. w wyniku wrodzonych wad anatomicznych – typ B.
Jedną z potencjalnych przyczyn tego zaburzenia może być nowotwór. Encefalopatia wątrobowa pojawia się wtedy nie w wyniku samego guza, a (podobnie jak w innych przypadkach) wywołanego nim uszkodzenia hepatocytów. Niestety często nowotwór wątroby rozwija się na bazie marskości, więc chociaż nie ma bezpośredniego związku z encefalopatią, choroby te mogą współwystępować.
A jak długo trwa encefalopatia wątrobowa? To zależy od kilku czynników. Przede wszystkim może mieć ona postać nawracającą (pojawia się wtedy w formie epizodów w różnych odstępach czasowych) lub przewlekłą. W większości przypadków objawy są indukowane przez czynniki wyzwalające, np.:
- niedobór potasu lub sodu,
- hipoglikemię,
- zakażenia bakteryjne,
- krwawienie do przewodu pokarmowego,
- niedoczynność tarczycy,
- stosowanie niektórych leków, np. moczopędnych, uspokajających,
- alkohol.
Encefalopatia wątrobowa – etapy
Wyróżniamy kilka etapów encefalopatii wątrobowej. Podział ten jest dość subiektywny, ponieważ przejścia między jej poszczególnymi stadiami są płynne i trudne do wychwycenia. Kolejne stopnie encefalopatii wątrobowej to:
- 0 – postać subkliniczna – brak objawów, a subtelne zmiany neurologiczne są wykrywane jedynie w testach, np. psychometrycznych,
- 1 – łagodna postać – niespecyficzne dolegliwości o niewielkim nasileniu, które łatwo przypisać do innych przyczyn,
- 2 – postać umiarkowana – objawy neurologiczne encefalopatii wątrobowej są coraz bardziej widoczne i zaczynają utrudniać wykonywanie codziennych czynności,
- 3 – postać ciężka – towarzyszą jej głębokie zaburzenia świadomości, jednak zachowana jest reakcja na bodźce zewnętrzne,
- 4 – śpiączka – pacjent nie reaguje na ból czy inne impulsy z otoczenia.
Czy encefalopatia wątrobowa jest uleczalna?
Wczesne stadia encefalopatii wątrobowej to stan odwracalny, ponieważ wynika z nagromadzenia się w organizmie toksyn, zwłaszcza amoniaku. Odpowiednie leczenie i zmiany stylu życia zmniejszają ryzyko przekroczenia niebezpiecznych poziomów tych substancji, a tym samym wystąpienia dolegliwości.
Jednak brak prawidłowego i skutecznego działania będzie prowadził do nasilenia objawów encefalopatii wątrobowej i przejścia w wyższe, trudno odwracalne stadia. Problem pogarsza też fakt, że jej leczenie utrudnia zły stan wątroby, zwykle zaawansowana marskość. Dlatego warto reagować od razu, kiedy tylko pojawią się niepokojące objawy – im szybciej, tym leczenie daje lepsze efekty.
Encefalopatia wątrobowa – długość życia
Długość życia pacjentów z encefalopatią wątrobową zależy od różnych czynników, m.in.:
- ogólnego stanu zdrowia – choroby współistniejące, np. cukrzyca, osłabiają kondycję organizmu i mogą wpływać na rokowania,
- stopnia zaawansowania choroby – wczesne etapy encefalopatii wątrobowej są łatwiejsze do opanowania i nie obniżają w dużym stopniu prognozowanej długości życia,
- zastosowanego leczenia – zwłaszcza jeśli zostanie wprowadzone wystarczająco szybko,
- przestrzegania zaleceń lekarza – pacjenci muszą współpracować ze specjalistami i regularnie przyjmować leki oraz stosować odpowiednią dietę.
Prognoza długości życia będzie inna dla każdego pacjenta, dlatego lekarz określa ją na podstawie wszystkich czynników indywidualnych, towarzyszących encefalopatii wątrobowej. Śmierć bywa następstwem zaawansowanego stopnia zaburzeń i może być spowodowana przez m.in. śpiączkę wątrobową, ciężkie zakażenia ogólnoustrojowe czy niewydolność wielonarządową.
Encefalopatia wątrobowa – objawy
We wczesnych stadiach encefalopatii objawy są lekkie lub w ogóle nie występują. Niekiedy mimo braku dolegliwości we krwi pacjenta stwierdza się znacznie podwyższone stężenie amoniaku. Encefalopatia wątrobowa z czasem zaczyna dawać coraz wyraźniejsze objawy, takie jak:
- niepokój,
- zaburzony rytm dobowy,
- senność lub przeciwnie – trudności z zaśnięciem,
- problemy z pamięcią,
- spowolnienie psychofizyczne – osłabienie koncentracji, refleksu i reakcji na bodźce,
- zaburzenia zachowania – apatia, pobudzenie, euforia.
W kolejnych stadiach objawy neurologiczne encefalopatii wątrobowej się pogłębiają. Dochodzi do znacznych zaburzeń świadomości, urojeń, trudności w mówieniu, czy zmiany zachowania i osobowości.
Bezsenność a wątroba
Zaburzenia snu to jeden z wczesnych objawów encefalopatii wątrobowej, który łatwo może być przypisany do innych schorzeń. Wynikają one nie tylko z samego zatrucia ośrodkowego układu nerwowego amoniakiem, ale także z upośledzenia ważnych funkcji wątroby.
Narząd ten jest niezbędny do prawidłowego metabolizmu wielu hormonów, m.in. melatoniny regulującej rytm dobowy czy kortyzolu, który uczestniczy w reakcjach stresowych. Zaburzenia ich gospodarki mogą prowadzić do problemów ze snem, a także nasilonego lęku, niepokoju i stresu, czyli objawów towarzyszących encefalopatii wątrobowej z zaburzeniami świadomości i zachowania.
Encefalopatia wątrobowa, jakie badania wykonać?
Ponieważ encefalopatia wątrobowa w początkowych stadiach przebiega bezobjawowo, jej rozpoznanie jest zależne wyłącznie od badań. Zwykle wykorzystuje się do tego testy neuropsychologiczne i psychometryczne, np.:
- test łączenia punktów A i B,
- test układania figury przestrzennej z sześcianów,
- test przypisywania symboli do cyfr,
- test wykreślania litery A,
- test czasu reakcji na światło i dźwięk.
To proste ćwiczenia, które pozwalają ocenić sprawność uwagi, koordynację wzrokowo-przestrzenną oraz funkcjonowanie niektórych obszarów mózgu. Dla zdrowego człowieka nie będą stanowiły żadnego wyzwania, jednak w przypadku encefalopatii wątrobowej badania te wykażą problemy w działaniu centralnego układu nerwowego. Inne testy wykorzystywane do diagnozy i monitorowania tej choroby to m.in.:
- rezonans magnetyczny mózgu – pozwala ocenić metabolizm neuronów,
- EEG – elektroencefalografia, która może wykryć zaburzenia czynności bioelektrycznej mózgu,
- tomografia komputerowa – przy jej pomocy wykrywany jest obrzęk mózgu, który pojawia się w późniejszych stadiach choroby.
Encefalopatia wątrobowa: badania krwi
Podstawowym badaniem w rozpoznaniu encefalopatii wątrobowej jest oznaczenie stężenia amoniaku we krwi. Często jego podwyższony poziom pojawia się przed wystąpieniem jakichkolwiek objawów. Niestety nie jest to badanie jednoznacznie pozwalające wykryć chorobę. Zdarza się, że u niektórych pacjentów z encefalopatią wątrobową amoniak pozostaje w normie.
Oprócz tego warto regularnie wykonywać testy wątrobowe, które pozwalają ocenić stan tego narządu. Należą do nich m.in.:
- aminotransferazy AST i ALT (ALAT) – wysokie stężenia tych enzymów świadczą o poważnym uszkodzeniu komórek wątrobowych,
- bilirubina – jej podwyższony poziom sugeruje zaburzenia pracy wątroby,
- albumina – jeśli jej stężenie jest niskie, wskazuje to na niewydolność wątroby.
Istotne jest także monitorowanie stężeń elektrolitów, których zbyt niski poziom jest czynnikiem wyzwalającym epizod encefalopatii wątrobowej. Badania poziomu sodu i potasu powinny być więc regularnie wykonywane u pacjentów z chorobami wątroby.
Leczenie encefalopatii wątrobowej
Najważniejszym elementem leczenia encefalopatii wątrobowej jest usunięcie przyczyn zaostrzenia niewydolności wątroby. Niestety nie zawsze jest to możliwe – jeśli wynika ona z marskości, to stan ten jest nieodwracalny. Warto też skupić się na czynnikach wywołujących epizod encefalopatii i je wyeliminować.
Leczenie ma na celu obniżenie stężenia amoniaku we krwi, co odbywa się na kilka sposobów. Można zmniejszyć jego produkcję, nasilić metabolizm lub wyeliminować go z organizmu na zasadzie dializy – to ostatnie rozwiązanie jest wykorzystywane u pacjentów z ciężką encefalopatią wątrobową, którzy oczekują na przeszczep wątroby. Leczenie chorych w lżejszych stadiach obejmuje regularne przyjmowanie zaleconych przez specjalistę preparatów. Należą do nich m.in.:
- laktuloza – najczęściej wykorzystuje się jej właściwości łagodnie przeczyszczające, jednak w encefalopatii wątrobowej służy do zmniejszenia produkcji amoniaku w jelitach,
- rifaksymina – to antybiotyk, który nie wchłania się z przewodu pokarmowego, dzięki czemu działa tylko w jego obrębie. Niszczy patogenne bakterie produkujące amoniak w jelitach, a jego dobry profil bezpieczeństwa sprawia, że może być stosowany nawet przewlekle,
- inne antybiotyki, np. wankomycyna, metronidazol, chinolony – ich zastosowanie jest ograniczone, ponieważ wywołują więcej działań niepożądanych i są znacznie gorzej tolerowane,
- probiotyki – ich regularna suplementacja jest zalecana u chorych z marskością wątroby, ponieważ pozytywnie wpływają na kondycję śluzówki jelit. Wspomagają też eliminację bakterii chorobotwórczych, więc pośrednio mogą obniżyć stężenie amoniaku.
L-ornityny L-asparaginian
L-ornityny L-asparaginian (LOLA) działa inaczej niż wspomniane wcześniej preparaty – pobudza metabolizm amoniaku, dzięki czemu obniża jego stężenie w organizmie. To mieszanina dwóch aminokwasów: kwasu asparaginowego i ornityny, które nasilają procesy biochemiczne z wykorzystaniem amoniaku i produktów jego metabolizmu.
Badania wykazały skuteczność leku zwłaszcza w początkowych stadiach encefalopatii wątrobowej. Ze względu na dobrą tolerancję i niewielkie ryzyko działań niepożądanych L-ornityny L-asparaginian może być stosowany przez dłuższy czas. Jego dawki dobierane są indywidualnie do pacjenta w zależności od nasilenia objawów. Zwykle jest on stosowany doustnie w formie saszetek, jednak w cięższych przypadkach podaje się go dożylnie.
Dodatkową korzyścią wynikającą ze stosowania LOLA jest jego działanie hepatoprotekcyjne i regenerujące komórki wątrobowe. Długotrwałe stosowanie L-ornityny L-asparaginianu może zmniejszyć ryzyko hospitalizacji pacjentów z encefalopatią wątrobową, a także poprawić ich codzienne funkcjonowanie.
Encefalopatia wątrobowa – dieta
Sposób odżywiania odgrywa kluczową rolę w leczeniu encefalopatii wątrobowej. Alkohol, sól czy cukry proste powinny być znacznie ograniczone, ze względu na ich negatywny wpływ na pracę wątroby i innych narządów, a także na wiele procesów metabolicznych. Zatem na co warto zwrócić uwagę w diecie?
- Białko – jego spożycie sprzyja produkcji amoniaku przez bakterie jelitowe, jednak nie powinno się z niego całkowicie rezygnować, ponieważ jest niezbędne do prawidłowej pracy mięśni. Najlepiej wybierać białko pochodzenia roślinnego, które w mniejszym stopniu niż zwierzęce pobudza syntezę amoniaku. Zawierają je np. rośliny strączkowe czy produkty pełnoziarniste.
- Węglowodany złożone – to główne źródło energii, są obecne np. w płatkach owsianych, ciemnym pieczywie, kaszy.
- Błonnik – reguluje funkcjonowanie przewodu pokarmowego i przyspiesza pasaż jelitowy. Dzięki temu może zmniejszać produkcję amoniaku. Źródła błonnika to przede wszystkim pełnoziarniste produkty zbożowe, owoce i warzywa.
- Płyny – picie odpowiedniej ilości płynów jest kluczowe, ponieważ odwodnienie sprzyja wzrostowi stężenia amoniaku.
- Mniejsze porcje – żeby nie obciążać nadmiernie wątroby, zaleca się spożywanie 5-6 niedużych posiłków dziennie.
Dowiedz się więcej: Dieta wątrobowa – co jeść? Jak zregenerować wątrobę? Dietetyk radzi
Encefalopatia wątrobowa u dzieci
Encefalopatia wątrobowa może wystąpić w każdym wieku, także u dzieci. Rzadko wynika ona wtedy z marskości wątroby, a zazwyczaj do jej rozwoju przyczyniają się np. uszkodzenia, ostre stany zapalne, infekcje wirusowe czy wrodzone zaburzenia metaboliczne prowadzące do niewydolności tego narządu.
U dzieci, podobnie jak u dorosłych, obserwuje się przebieg encefalopatii wątrobowej z zaburzeniami świadomości. Jej objawy będą się nieco różniły w zależności od wieku, ale najczęściej obejmują:
- zwiększoną marudność,
- problemy z utrzymaniem uwagi,
- zaburzenia snu,
- zmęczenie,
- zmiany nastroju,
- wzmożone napięcie mięśniowe,
- zaburzenia mowy.
Warto wspomnieć, że choroba wątroby nie jest jednoznaczna z wystąpieniem encefalopatii. Równie dobrze to zaburzenie może się wcale nie pojawić, ponieważ w przeważającej większości przypadków do jego wyzwolenia przyczynia się obecność konkretnego czynnika. Dlatego też ich kontrola i (w miarę możliwości) unikanie jest tak ważne w profilaktyce encefalopatii wątrobowej.
Może zainteresować Cię także: Alkoholowe zapalenie wątroby – objawy, skutki, leczenie
