- Hiperandrogenizm najczęściej współwystępuje z zaburzeniami hormonalnymi i metabolicznymi – insulinoopornością i zespołem policystycznych jajników (PCOS).
- Wysokie stężenia androgenów wywołują szereg uciążliwych objawów, takich jak nadmierne owłosienie ciała, trądzik czy łysienie, mogą też utrudniać zajście w ciążę.
- Leczenie hiperandrogenizmu można wspomagać odpowiednią dietą oraz suplementacją preparatów wspierających regulację gospodarki hormonalnej organizmu, np. na bazie inozytolu.
- Dowiedz się więcej o suplementacji inozytolem.
Hiperandrogenizm co to jest?
Androgeny to męskie hormony płciowe, które odpowiadają za rozwój męskich narządów rozrodczych, a także wykształcenie charakterystycznych cech, takich jak budowa sylwetki, niska barwa głosu czy owłosienie ciała. Substancje te w niewielkich ilościach występują również u kobiet, gdzie uczestniczą m.in. w regulacji nastroju czy odczuwaniu podniecenia seksualnego.
Hiperandrogenizm rozwija się wtedy, gdy w organizmie pojawia się nadmiar androgenów. Odbija się to negatywnie na całej gospodarce hormonalnej i może prowadzić do wystąpienia charakterystycznych objawów, a także rozregulowania cyklu miesiączkowego i zaburzeń płodności.
Co powoduje nadmiar androgenów u kobiet?
Najczęściej hiperandrogenizm u kobiet pojawia się wskutek zespołu policystycznych jajników (PCOS). To zaburzenie hormonalne, którego przyczyny nie są w pełni poznane – wiąże się je z insulinoopornością, ale spory wpływ mają też czynniki genetyczne.
Oprócz niego za rozwój hiperandrogenizmu mogą odpowiadać:
- choroby nadnerczy, np. zespół Cushinga, wrodzony przerost nadnerczy,
- guzy, np. jajników czy nadnerczy,
- przyjmowanie niektórych leków, np. cyklosporyny, danazolu, minoksidilu,
- zaburzenia metaboliczne prowadzące do wzrostu poziomu insuliny we krwi.
Problemy związane z nadnerczami wywołują tzw. hiperandrogenizm nadnerczowy, kiedy nadmiar androgenów produkowany jest przez te gruczoły wydzielnicze. Jego objawy mogą być mocno nasilone, zwłaszcza jeśli przyczyną zaburzeń są guzy.
Istnieje także hiperandrogenizm obwodowy, związany z nieprawidłowym metabolizmem hormonów steroidowych w skórze. Może on prowadzić do wzrostu stężenia krążących we krwi androgenów, mimo braku wyraźnych przyczyn tego zjawiska.
Hiperandrogenizm a PCOS
Szacuje się, że nawet 15-20% kobiet w wieku rozrodczym może doświadczać zespołu policystycznych jajników (PCOS). W jego wyniku dochodzi do rozregulowania cyklu miesiączkowego, często towarzyszą mu także: insulinooporność, otyłość oraz hirsutyzm, czyli nadmierny wzrost włosów w miejscach charakterystycznych dla mężczyzn, np. na plecach czy klatce piersiowej.
PCOS odpowiada za tzw. hiperandrogenizm jajnikowy, czyli stan, w którym nadmierne ilości androgenów produkowane są przez jajniki. Za zwiększenie ich syntezy wpływa kilka czynników, np. zaburzenia hormonalne na osi podwzgórze przysadka mózgowa – układ rozrodczy, które prowadzą do rozregulowania pracy poszczególnych narządów.
Ponadto towarzyszące insulinooporności podwyższone stężenie insuliny we krwi przyczynia się do wzrostu poziomu wolnego testosteronu, a co za tym idzie – rozwoju hiperandrogenizmu.
Dowiedz się więcej: PCOS – objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie. PCOS a ciąża. Kompendium wiedzy o PCOS
Rola insulinooporności w hiperandrogenizmie
Insulinooporność (IO) to stan, w którym komórki organizmu przestają prawidłowo reagować na insulinę, co prowadzi do jej nadprodukcji. Może ona mieć istotny wpływ na gospodarkę hormonalną, szczególnie u kobiet z hiperandrogenizmem.
Podwyższony poziom insuliny pobudza jajniki do zwiększonej produkcji androgenów, takich jak testosteron i DHEA-S. Dodatkowo obniża poziom białka SHBG (globuliny wiążącej hormony płciowe), co sprawia, że we krwi krąży więcej wolnych, aktywnych androgenów. Efektem tego są objawy hiperandrogenizmu, m.in. trądzik, nadmierne owłosienie (hirsutyzm) oraz nieregularne cykle miesiączkowe.
Hiperandrogenizm a ciąża
Niestety zarówno PCOS, jak i sam hiperandrogenizm zaburzają funkcje rozrodcze, a przez to utrudniają zajście w ciążę. Mogą powodować nieregularne oraz bezowulacyjne cykle miesiączkowe, ponadto androgeny zakłócają dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, co prowadzi do ich degeneracji.
Dodatkowo u kobiet z PCOS zaobserwowano większe ryzyko wczesnych poronień, co również ma związek z zaburzoną gospodarką hormonalną organizmu.
Stopień trudności zajścia w ciążę zależy od tego, jak nasilony jest hiperandrogenizm – wiele można tu zdziałać za pomocą odpowiedniego leczenia i suplementacji.
Hiperandrogenizm a libido
Androgeny mają kluczowe znaczenie w kontroli libido zarówno u mężczyzn, jak i kobiet. W początkowych fazach hiperandrogenizmu dochodzi zwykle do zwiększenia popędu seksualnego. Jednak im dłużej utrzymuje się taki stan, tym ma gorszy wpływ na libido u obu płci. Jego normalizacja jest wtedy uzależniona od wyregulowania gospodarki hormonalnej.
Hiperandrogenizm a tycie
Hiperandrogenizm często towarzyszy PCOS i insulinooporności, a te zaburzenia przyczyniają się do problemów z utrzymaniem prawidłowej masy ciała. Niestety otyłość ma duży wpływ na stężenie wolnych androgenów, ponieważ tkanka tłuszczowa uczestniczy w ich metabolizmie. Im jest jej więcej, tym więcej męskich hormonów płciowych krąży we krwi. W ten sposób otyłość może nasilać objawy hiperandrogenizmu.
Hiperandrogenizm objawy
Hiperandrogenizm u kobiet objawia się maskulinizacją, czyli rozwojem typowo męskich cech płciowych. Najbardziej powszechny jest hirsutyzm – nadmierne owłosienie w miejscach charakterystycznych dla mężczyzn, np. na klatce piersiowej, brzuchu, twarzy czy plecach.
Inne objawy hiperandrogenizmu to:
- przerost masy mięśniowej mimo braku adekwatnego treningu,
- obniżenie barwy głosu,
- łysienie,
- przerost łechtaczki,
- zaburzenia libido.
Oprócz tego nadmiar androgenów wpływa także na obecne w skórze gruczoły łojowe. Może powodować ich powiększenie i nasilać aktywność, przez co produkują większą ilość sebum. To dobre warunki dla rozwoju bakterii Cutibacterium acnes odpowiedzialnych za wywoływanie trądziku. Hiperandrogenizm może być więc jedną z przyczyn problemów ze skórą.
Dowiedz się więcej: Trądzik hormonalny: przyczyny, objawy, leczenie. Co stosować na trądzik hormonalny?
Hiperandrogenizm u mężczyzn
Choć androgeny u mężczyzn naturalnie występują na dość wysokim poziomie, także i tutaj może pojawić się ich nadmiar. Najczęściej wynika on z przyczyn chorobowych, np. nowotworów nadnerczy lub jąder czy zespołu Cushinga, a także z długotrwałego stosowania sterydów anabolicznych w celach sportowych lub kulturystycznych.
U mężczyzn hiperandrogenizm objawia się podobnie jak u kobiet. Dodatkowo mogą wystąpić także:
- zaburzenia erekcji,
- ginekomastia – powiększenie piersi wskutek zaburzeń równowagi hormonalnej,
- problemy z płodnością,
- nadpobudliwość lub agresja.
Hiperandrogenizm badania
Jeśli zaobserwujesz u siebie objawy wskazujące na hiperandrogenizm, niezbędna jest wizyta u lekarza. Warto się do niej dobrze przygotować – zapisz czas wystąpienia i nasilenie dolegliwości, prowadź kalendarz miesiączkowy, który pozwoli ocenić zaburzenia cyklu, a także notuj wszelkie dodatkowe symptomy – nawet takie, które pozornie nie mają wiele wspólnego z hiperandrogenizmem.
Jaki lekarz powinien zająć się tym problemem? Najlepiej wybrać się do endokrynologa lub ginekologa, a czasem konieczne mogą okazać się konsultacje u obu specjalistów.
Lekarze zlecą zapewne także dodatkowe badania, np. USG przezpochwowe oraz jamy brzucha, które pozwolą ocenić stan jajników i nadnerczy, co pomoże ustalić przyczynę hiperandrogenizmu. Hormony, jakie warto zbadać w celu postawienia diagnozy, to:
- testosteron,
- dehydroepiandrosteron (DHEA),
- estradiol,
- progesteron,
- hormon folikulotropowy (FSH),
- hormon luteinizujący (LH).
Dowiedz się więcej: Jakie hormony zbadać przy PCOS? Badania na zespół policystycznych jajników
Hiperandrogenizm jak leczyć?
Leczenie hiperandrogenizmu skupia się głównie na przyczynach tego zaburzenia. Jeśli wynika ono z obecności guzów, to są one usuwane operacyjnie. Z kolei w przypadku wrodzonego przerostu nadnerczy terapia obejmuje stosowanie glikokortykosteroidów w odpowiednio dobranych dawkach.
Jeśli hiperandrogenizm współwystępuje z PCOS, to wyregulować gospodarkę hormonalną pozwalają doustne środki antykoncepcyjne. Ponadto w razie towarzyszącej tym zaburzeniom insulinooporności do terapii włączane są leki normalizujące metabolizm glukozy, np. metformina.
Czasami dodatkowo stosowane są także leki antyandrogenowe, np. finasteryd czy spironolakton, które blokują działanie męskich hormonów płciowych. Jednak nie leczą one przyczyny hiperandrogenizmu, a jedynie łagodzą jego objawy.
Inozytol a hiperandrogenizm
Inozytole to grupa związków chemicznych o budowie zbliżonej do witamin, która odgrywa istotną rolę w regulacji wielu procesów komórkowych, m.in. metabolizmu glukozy czy dojrzewania komórek jajowych. Są one produkowane w organizmie, jednak w niektórych stanach (np. insulinooporności) ich zapotrzebowanie przekracza możliwości samodzielnej syntezy.
Z tego względu badano skuteczność suplementacji inozytoli w łagodzeniu objawów PCOS, w tym hiperandrogenizmu. Jak się okazało, najwyższą wykazują dwie formy inozytolu:
- mio-inozytol – podnosi wrażliwość tkanek na insulinę, a także zwiększa stężenie białka SHBG wiążącego wolne formy hormonów płciowych, w tym androgenów,
- D-chiro-inozytol – obniża poziom insuliny i również przyczynia się do zmniejszenia stężenia męskich hormonów płciowych.
Ponadto istotne jest połączenie tych izoform w odpowiedniej proporcji. Najlepsze efekty daje mieszanka, w której stosunek mio- i D-chiro-inozytolu wynosi 40:1.
Czy hiperandrogenizm można wyleczyć?
Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ leczenie hiperandrogenizmu zależy od przyczyn jego rozwoju. Jeśli podniesiony poziom androgenów wynika z obecności guza nadnerczy lub jajnika, to jego usunięcie rozwiąże także i ten problem. Podobnie jest w przypadku hiperandrogenizmu wywołanego przyjmowanymi lekami czy sterydami anabolicznymi – ich odstawienie pozwala przywrócić równowagę hormonalną organizmu.
Jednak w niektórych przypadkach całkowite wyleczenie tego zaburzenia nie jest możliwe, a zamiast tego terapia skupia się na kontroli i redukcji odczuwanych objawów. Wszelkie stany przewlekłe, takie jak PCOS czy wrodzony przerost nadnerczy, wymagają regularnego przyjmowania leków w celu wyrównania zaburzeń hormonalnych, w tym hiperandrogenizmu.
Hiperandrogenizm dieta
Ponieważ otyłość przyczynia się do nasilenia hiperandrogenizmu, niezwykle ważne jest utrzymywanie prawidłowej masy ciała lub zrzucenie nadwyżkowych kilogramów. Odpowiednia dieta jest wskazana także w przypadku PCOS i insulinooporności.
Jeśli towarzyszą Ci te zaburzenia, wybieraj posiłki:
- o niskim indeksie glikemicznym (IG) – takie produkty nie podnoszą gwałtownie stężenia glukozy we krwi, co pozwala na jej lepszą kontrolę,
- wysokobłonnikowe – skutecznie sycą, a dodatkowo zmniejszają wchłanianie węglowodanów z jelit,
- z dużą zawartością białka – hamują apetyt i pomagają ustabilizować poziom cukru we krwi,
- nieprzetworzone – fast foody, słodycze, słone przekąski czy dania instant zawierają duże ilości cukrów prostych, tłuszczów trans i innych składników o negatywnym wpływie na zdrowie.
Dieta o niskim indeksie glikemicznym
Dieta o niskim indeksie glikemicznym (IG) odgrywa kluczową rolę w regulacji poziomu cukru i insuliny we krwi, co ma istotne znaczenie w leczeniu hiperandrogenizmu, zwłaszcza jeśli towarzyszy mu insulinooporność. Wysoki poziom insuliny pobudza jajniki do nadmiernej produkcji androgenów, dlatego stabilizacja gospodarki cukrowej może pomóc w redukcji objawów takich jak trądzik, hirsutyzm czy nieregularne cykle miesiączkowe.
Na czym polega dieta o niskim IG?
Indeks glikemiczny określa, jak szybko po spożyciu danego produktu wzrasta poziom cukru we krwi. W diecie o niskim IG należy wybierać produkty, które powodują powolny i stabilny wzrost glukozy, co ogranicza gwałtowne wyrzuty insuliny.
✅ Co warto jeść?
Produkty pełnoziarniste – kasza gryczana, komosa ryżowa, płatki owsiane górskie, chleb żytni na zakwasie.
Warzywa o niskim IG – brokuły, cukinia, bakłażan, szpinak, sałata, papryka.
Białko – chude mięso, ryby, tofu, jajka, rośliny strączkowe.
Zdrowe tłuszcze – oliwa z oliwek, awokado, orzechy, nasiona chia, siemię lniane.
Owoce o niskim IG – jagody, maliny, truskawki, jabłka, gruszki.
❌ Czego unikać?
Produktów wysoko przetworzonych – fast foodów, gotowych dań, słodkich napojów.
Białego pieczywa i produktów z oczyszczonej mąki.
Słodyczy i cukru rafinowanego – ciastek, batonów, dżemów.
Soków owocowych i napojów gazowanych – mają wysoki IG, nawet jeśli są bez dodatku cukru.
💡 Wskazówki ułatwiające kontrolę IG
Łącz białko i tłuszcze z węglowodanami – np. pieczywo razowe z awokado i jajkiem.
Zamieniaj ziemniaki na bataty lub kaszę.
Nie rozgotowuj makaronu – wybieraj wersję al dente.
Sięgaj po surowe warzywa i fermentowane produkty – np. kiszonki wspierają metabolizm cukru.
Dieta o niskim IG wspiera nie tylko regulację poziomu insuliny, ale również pomaga w redukcji stanów zapalnych i stabilizacji gospodarki hormonalnej. Wprowadzenie takich zmian żywieniowych może znacząco poprawić samopoczucie i złagodzić objawy hiperandrogenizmu.
Może zainteresować Cię także: Fertistim dla kobiet – inozytol w saszetkach. Na PCOS, insulinooporność i przedłużające się starania o dziecko.
