Neuropatia cukrzycowa – co to jest, objawy, leczenie. Czy neuropatia cukrzycowa jest wyleczalna?

• Neuropatia cukrzycowa to jedno z najczęstszych powikłań cukrzycy, wynikające z uszkodzenia nerwów na skutek długotrwałej hiperglikemii. 
• Objawia się m.in. drętwieniem, mrowieniem oraz bólem kończyn, co może prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak owrzodzenia stóp. 
• W terapii neuropatii cukrzycowej stosuje się różne metody, w tym kontrolę poziomu cukru we krwi oraz suplementację kwasu tioktynowego (α-liponowego). 
• Kwas tioktynowy wykazuje właściwości antyoksydacyjne i neuroprotekcyjne, pomagając w redukcji stresu oksydacyjnego i poprawie funkcji nerwów. 
• Regularne stosowanie tego związku może łagodzić objawy neuropatii i wspierać regenerację uszkodzonych włókien nerwowych.

Neuropatia cukrzycowa – co to jest?

Neuropatia cukrzycowa to powikłanie charakteryzujące się obecnością subiektywnych lub klinicznych cech uszkodzenia nerwów układu obwodowego. Występuje u osób chorujących na cukrzycę typu 1. lub 2., jednak szybciej pojawia się przy drugim typie, spowodowanym nieprawidłowym działaniem insuliny. U osób z cukrzycą typu 1. (niedobór insuliny) pierwsze objawy neuropatii cukrzycowej ujawniają się po upływie co najmniej 5 lat od zachorowania. W pojedynczych przypadkach neuropatia może rozwinąć się u osób, u których nie stwierdzono cukrzycy.

Neuropatia cukrzycowa cechuje się uszkodzeniem nerwów na skutek zaburzeń metabolicznych (przemiany glukozy) powodujących odkładanie cukru w komórkach nerwowych oraz niedokrwiennych – spowodowanych zwiększonym stężeniem cukru, zmieniającym właściwości reologiczne krwi (lepkość, przepływ krwi). 

Uszkodzeniu ulegają komórki obwodowego układu nerwowego, odpowiedzialnego za ruch i czucie oraz przekazywanie informacji między ośrodkowym układem nerwowym (rdzeń kręgowy, mózg) a tkankami, mięśniami, narządami wewnętrznymi czy narządami zmysłów. Dzięki skomplikowanej sieci neuronów unerwiających poszczególne części ciała możliwe jest odczuwanie dotyku, poruszanie się, praca poszczególnych narządów (np. serca, jelit, wątroby), reagowanie na bodźce oraz utrzymanie homeostazy organizmu w reakcji na zmiany środowiskowe.

Neuropatia cukrzycowa często określana jest terminem polineuropatii cukrzycowej. Neuropatią określa się stan uszkodzenia nerwów, natomiast polineuropatia wskazuje na objęcie chorobą więcej niż jednego nerwu w różnych częściach ciała. Oba określenia opisują ten sam stan uszkodzenia komórek nerwowych przy cukrzycy, dlatego mogą być one używane zamiennie.

Neuropatia cukrzycowa rodzaje

Neuropatia cukrzycowa wiąże się z uszkodzeniem neuronów obwodowego układu nerwowego, w którym nerwy podzielone są ze względu na położenie oraz funkcję. W zależności od rodzaju uszkodzonych nerwów neuropatię cukrzycową dzieli się na dwa rodzaje:

• obwodowa czuciowo-ruchowa (dystalna) polineuropatia cukrzycowa – obejmuje długie neurony odpowiadające za czucie i ruch, które unerwiają dystalne części ciała, takie jak stopy czy dłonie. Początkowa faza uszkodzenia nie daje żadnych objawów, pierwsze z nich pojawiają się w zaawansowanej fazie zmian morfologicznych neuronów. W pierwszej kolejności uszkodzeniu ulegają neurony bezmielinowe i cienkie neurony mielinowe, a następnie grubsze neurony pokryte osłonką mielinową. Osoba dotknięta tego rodzaju neuropatią odczuwa – głównie w obrębie stóp i dłoni – mrowienie, zaburzenie czucia, ruchu, zmniejszone odczuwanie temperatury, kłucie i ból.

  Postępująca neuropatia cukrzycowa sprawia, ze zmianami zostają objęte komórki nerwowe w obrębie kończyn dolnych i górnych oraz tułowia. Dochodzi do zaburzeń ruchu rękami i nogami, rozprzestrzenienia kłującego i przeszywającego bólu, a także zaburzenia chodu na skutek deformacji stopy, która może przyczyniać się do powstawania owrzodzeń i modzeli. Dotyka ok. 75% osób cierpiących na neuropatię cukrzycową;

• neuropatia autonomiczna – dotyczy włókien współczulnych (pobudzających) i przywspółczulnych (hamujących) układu autonomicznego, unerwiających narządy wewnętrzne. Z tego względu wyróżnia się:
  – neuropatię sercowo-naczyniową,
  – neuropatię przewodu pokarmowego,
  – neuropatię układu moczowo-płciowego,
  – neuropatię metaboliczną i endokrynną,
  – neuropatię obwodową dotyczącą zaburzeń widzenia i ruchu źrenic.

Czy neuropatia cukrzycowa jest wyleczalna?

Neuropatia cukrzycowa jest powikłaniem, którego nie da się całkowicie wyleczyć. Glukoza wpływa toksycznie na komórki nerwowe w organizmie. Pojawiające się systematycznie wysokie stężenia glukozy we krwi (hiperglikemia) sprawia, że neurony są cały czas narażone na jej szkodliwe działanie. Z tego względu są ciągle wystawione na czynnik uszkadzający, co wpływa na brak możliwości całkowitego wyleczenia neuropatii.

Rozwój neuropatii cukrzycowej można jednak spowolnić dzięki stosowaniu prawidłowego leczenia cukrzycy, kontrolując stale poziom glikemii we krwi oraz stosując leki wpływające na regenerację uszkodzonych nerwów.

Kto choruje na neuropatię?

Neuropatia cukrzycowa dotyka głównie osób chorujących na cukrzycę typu 1. lub 2.

Cukrzyca typu 1. związana jest z zaburzeniem produkcji hormonu insuliny przez komórki beta wysp trzustkowych na skutek powstawania niszczących je przeciwciał. Cukrzyca tego typu ujawnia się u osób młodych przed ukończeniem 30. roku życia. Przy cukrzycy typu 2. insulina wydzielana jest prawidłowo, jednak organizm jest oporny na jej działanie, rozwija się insulinooporność. Dotyczy głównie osób starszych po 45. roku życia, jednak obecnie coraz częściej rozwija się u osób młodszych.

Neuropatia cukrzycowa najczęściej diagnozowana jest u osób chorujących na cukrzycę typu 2., kiedy to objawy pojawiają się w momencie rozpoznania choroby, a nawet przed. U osób z cukrzycą typu 1. oznaki neuropatii występują po co najmniej 5 latach od postawienia diagnozy. Szacuje się, że ok. 50% osób chorujących na cukrzycę doświadcza powikłania, jakim jest neuropatia cukrzycowa.

Neuropatia cukrzycowa – przyczyny

Neuropatia cukrzycowa ma wieloczynnikowe podłoże. Jedną z przyczyn jej powstawania są zmiany metaboliczne na skutek wysokiego stężenia glukozy we krwi (hiperglikemii). W zdrowym organizmie glukoza pod wpływem insuliny zamieniana jest w glikogen, czyli cukier zapasowy, który następnie magazynowany jest w wątrobie do czasu jego ponownego użycia w procesach życiowych. U osób z zaburzoną czynnością wydzielania insuliny (cukrzyków) glukoza nie jest redukowana w odpowiedni sposób, przez co dostaje się do komórek nerwowych, gdzie jest przekształcana do sorbitolu, a następnie do fruktozy.

Kumulacja tych substancji w obrębie neuronu przyczynia się do powstawania wolnych rodników i stresu oksydacyjnego, który niszczy osłonki mielinowe włókien oraz zaburza dostarczanie do nich produktów odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania.

Inną przyczyną jest niedokrwienie neuronów na skutek zmian reologicznych krwi powstających pod wpływem wysokiego stężenia glukozy. Dochodzi do zwiększenia lepkość krwi, poziomu fibrynogenu (białka biorącego udział w krzepnięciu krwi) oraz zmniejszenia ilości albumin (białek transportujących substancje odżywcze). Zmniejsza się też wydzielanie w naczyniach tlenku azotu (związek odpowiadający za rozszerzenie naczyń krwionośnych), a spowolnieniu ulega przepływ krwi, utrudniając tym samym dostarczanie substancji odżywczych do nerwów oraz tlenu. W efekcie dochodzi do niedokrwienia neuronów i powstawania zmian w ich obrębie.

Neuropatia cukrzycowa – objawy

Objawy neuropatii cukrzycowej zależne są od jej rodzaju. U większości osób występuje polineuropatia czuciowo-ruchowa, przy której występują:

• mrowienie – początkowo w stopach i dłoniach, następnie w obszarze kończyn górnych, dolnych i tułowia;
• zaburzenia czucia – tzw. zaburzenia „skarpetkowe”,
• ból,
• drętwienie dłoni i stóp,
• kłucie,
• zaburzenia odczuwania temperatury,
• zaburzenia ruchu,
• osłabienie mięśni,
• zaburzenia chodu – chód ataktyczny,
• zaburzenie równowagi.

 W neuropatii autonomicznej objawy różnicują się ze względu na układ, którym została objęta.

Neuropatia sercowo naczyniowa: tachykardia (przyspieszenie rytmu serca >100 uderzeń/min), zawroty głowy, omdlenia, brak przystosowania rytmu serca do zmiennego wysiłku, zaburzenia równowagi.

Neuropatia przewodu pokarmowego – zaparcia, biegunki, wzdęcia, uczucie pełności po jedzeniu, nudności i wymioty.

Neuropatia układu moczowo-płciowego – zaburzenia kontroli pęcherza moczowego, częste oddawanie moczu kroplami lub wąskim strumieniem, nietrzymanie moczu, zaburzenia erekcji, zmniejszenie wydzielania śluzu w pochwie (suchość pochwy).

Neuropatię metaboliczną i endokrynną – zwiększenie potliwości, suchość i świąd skóry, brak odczuwania stanów hipoglikemii.

Neuropatię obwodową dotyczącą zaburzeń widzenia i ruchu źrenic – problem z nocnym prowadzeniem pojazdów;Inne – zaburzenia smaku i wydzielania śliny.

Do jakiego lekarza z neuropatią cukrzycową?

Cukrzyca jako główna przyczyna neuropatii cukrzycowej leczona jest u lekarza diabetologa w poradni diabetologicznej, gdzie co jakiś czas należy odbywać wizyty kontrolne w celu sprawdzenia efektywności terapii oraz stanu zdrowia.

Zauważenie pierwszych niepokojących objawów, takich jak mrowienie palców u stóp, kłujący ból czy problemy z poruszaniem, powinny niezwłocznie zostać zgłoszone lekarzowi prowadzącemu leczenie cukrzycy lub lekarzowi POZ (podstawowej opieki zdrowotnej), który na podstawie historii choroby wydaje dalsze zalecenia. Przy podejrzeniu neuropatii cukrzycowej pacjent w pierwszej kolejności powinien skierować się do lekarza neurologa, który na podstawie dalszego leczenia diagnozuje neuropatię.

W przypadku neuropatii obwodowej – w zależności od towarzyszących objawów – warto zgłosić się do urologa, kardiologa, endokrynologa czy gastrologa.

Neuropatia cukrzycowa – jakie badania wykonać?

Rozpoznanie neuropatii opiera się na wykonaniu badań potwierdzających kliniczne uszkodzenie nerwów, ale również na subiektywnych odczuciach chorego. W tym celu wykonuje się badania podmiotowe, przedmiotowe oraz elektrofizjologiczne.

Badanie podmiotowe polega na przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem, gdzie zwraca się uwagę na dolegliwości związane z wrażeniami dotykowymi oraz czasem ich trwania. Są to m.in.: mrowienie, drżenie, nadwrażliwość na dotyk i ból, zmiany odczuwania temperatury, skurcze mięśni – szczególnie w okolicy podudzi i stóp.

Badanie przedmiotowe pozwala na wykrycie objawów klinicznych uszkodzenia włókien nerwowych. Ocenie poddawane są:

• czucie dotyku za pomocą urządzenia określającego czucie powierzchniowe, 
• czucie bólu polegające na delikatnym nakłuwaniu skóry jednorazową igłą,
• czucie wibracji za pomocą kalibrowanego stroika,
• czucie temperatury,
• odruchy ścięgniste poprzez stukanie młotkiem neurologicznym w określone miejsce na kończynie górnej i dolnej,
• siła mięśniowa.

Badania te dotyczą określenia występowania polineuropatii czuciowo-ruchowej. 

Za pozytywny wynik uznaje się wystąpienie 2 z 3 następujących elementów: objawy podmiotowe, osłabienie lub zniesienie czucia dotyku, bólu, wibracji, temperatury i/lub osłabienie, lub zniesienie odruchów ścięgnistych.

U niektórych osób dodatkowo przeprowadza się badanie elektroneurofizjologiczne, pozwalające na ocenę przewodnictwa nerwowego.

Neuropatię autonomiczną danego układu rozpoznaje się na podstawie badań pozwalających ocenić zmiany czynnościowe poszczególnych narządów. W układzie sercowo-naczyniowym testom poddaje się serce, określając zmienność rytmu podczas głębokiego oddychania, pionizacji oraz próby Valsalvy. W układzie pokarmowym określa się czynność żołądka (RTG, testy oddechowe), pracę jelita grubego i cienkiego, wykluczając inne przyczyny oraz czynność pęcherzyka żółciowego za pomocą USG. Przy zaburzeniach związanych z układem moczowo-płciowym lekarz może skierować pacjenta na cystometrię (badanie wypełnienia pęcherza przed i po mikcji).

Neuropatia cukrzycowa leczenie

Leczenie neuropatii polega na zastosowaniu kompleksowej terapii mającej na celu wyeliminowanie przyczyny, złagodzenie występujących objawów oraz regeneracji uszkodzonych nerwów.

W pierwszej kolejności zaleca się rozpoczęcie leczenia od stałej kontroli poziomu glikemii we krwi za pomocą leków dobranych przez lekarza (np. insuliny, doustnych leków przeciwcukrzycowych) oraz diety o zmniejszonej zawartości węglowodanów, ze zwróceniem szczególnej uwagę na unikanie dużych wahań poziomu cukru. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2022 roku należy również zadbać o prawidłowe ciśnienie tętnicze oraz poziom cholesterolu, a także unikać używek takich jak tytoń i alkohol.

Leczenie objawowe zależne jest od występujących dolegliwości. U każdej osoby cierpiącej na neuropatię cukrzycową mogą występować różne objawy o różnym stopniu nasilenia. Jednym z najczęstszych jest ból neuropatyczny, którego łagodzenie opiera się na podawaniu leków przeciwbólowych (NLPZ) w połączeniu z lekami przeciwdepresyjnymi lub przeciwdrgawkowym.

Ostatnią, równie ważną, metodą w leczeniu neuropatii jest odbudowa uszkodzonych nerwów. Zalecanym do stosowania związkiem jest kwas alfa-liponowy, który oprócz regeneracji nerwów dzięki właściwościom antyoksydacyjnym wymiata wolne rodniki wpływające toksycznie na neurony. Kwas alfa liponowy stosuje się jako farmakoterapię wspomagającą przy neuropatii cukrzycowej.

Dowiedz się więcej: Kwas alfa-liponowy (kwas tioktynowy) – na co jest, właściwości, przeciwwskazania. Kwas alfa-liponowy regeneracja nerwów.

Kwas tioktynowy

Kwas tioktynowy, nazywany również kwasem alfa liponowym lub liponowym, posiada właściwości redukujące, nadające mu cechę silnego antyoksydantu. W organizmie wykazuje działanie protekcyjne i regeneracyjne dla komórek nerwowych. Wymiata wolne rodniki będące przyczyną stresu oksydacyjnego, negatywnie wpływającego na neurony, chroni je przed działaniem utleniaczy, zapobiega zanikaniu osłonek mielinowych oraz neutralizuje powstające stany zapalne. Dodatkowo kwas tioktynowy zmniejsza występujące objawy czuciowo-ruchowe tj. mrowienie, drżenie, zaburzenia czucia czy ból oraz objawy autonomiczne.

Kluczowy jest udział kwasu tioktynowego w regulacji gospodarki węglowodanowej. Hamuje on procesy glukoneogenezy (wytwarzanie glukozy z glicerolu), usprawnia przekształcanie glukozy do glikogenu, pobudza komórki mięśni i wątroby do pobierania glukozy z krwi, a także zwiększa wrażliwość na insulinę. Dzięki temu działaniu zmniejsza stężenie glukozy we krwi (przeciwdziała hiperglikemii), zapobiegając dostawaniu się jej do komórek nerwowych i przemianom w toksyczne dla nich metabolity.

Kwas tioktynowy w neuropatii cukrzycowej stosuje się jako uzupełnienie farmakoterapii. W silnych objawach czuciowo-ruchowych podawany jest w postaci roztworu do wstrzykiwań dożylnych we wlewach lub jednorazowych bezpośrednich iniekcjach. Terapia ta ordynowana jest przez lekarza. Powinna trwać od 2 do 4 tygodni – przyjmując dzienną dawkę 600 mg.

W przypadku słabszych objawów neuropatii cukrzycowej kwas tioktynowy można przyjmować w tabletkach również w dawce 600 mg/dobę. Dostępne są one w aptece bez recepty.

Czym grozi nieleczona neuropatia?

Nieleczona neuropatia może prowadzić do poważnych konsekwencji. Wraz z postępem choroby nasila się uszkodzenie nerwów, co prowadzi do utraty czucia w kończynach, niekontrolowanych ruchów kończyn górnych i dolnych, zaburzeń prawidłowego chodu, aż do jego całkowitego zaprzestania.

W miejscach uszkodzonych neuronów pojawia się chroniczny ból obniżający i wpływający na jakość codziennego funkcjonowania. Uszkodzeniu ulegają również włókna autonomicznego układu nerwowego, przekładające się na zaburzenie pracy serca, układu pokarmowego i wydalniczego. 

Długotrwałe uszkodzenie nerwów stopniowo nasila dolegliwości i może powodować nieodwracalne zmiany, a nawet przyczynić się do śmierci.

Neuropatia cukrzycowa dieta

W leczeniu neuropatii ważne jest utrzymanie stałego poziomu glikemii. Osoby cierpiące na cukrzycę powinny stosować specjalną dietę o niskim indeksie glikemicznym.

Indeks glikemiczny (IG) to liczba określająca jak zmienia się poziom cukru we krwi w ciągu dwóch godzin od spożycia pokarmu, która zawiera 50 g przyswajalnych węglowodanów. Wartość indeksu dla 50 g węglowodanów w postaci czystej glukozy wynosi 100. Najprościej mówiąc: indeks glikemiczny opisuje reakcję organizmu na spożycie węglowodanów. 

Dowiedz się więcej: Dieta cukrzycowa. Sprawdź, co jeść przy cukrzycy. Cukrzyca a dieta – poradnik

Im niższy indeks glikemiczny danego produktu, tym mniejsza ilość glukozy dostanie się do krwi po spożyciu. Podczas leczenia neuropatii warto zadbać o spożywanie produktów o niskim indeksie, które nie będą powodowały dużych wahań stężenia glukozy. Z tego względu należy ograniczyć przyjmowanie napojów słodzonych, słodyczy, wysoko przetworzonej żywności, białego pieczywa, a także alkoholu. Warto spożywać produkty bogate w błonnik tj.: produkty pełnoziarniste, owoce, warzywa oraz zadbać o regularność posiłków.

W celu regeneracji uszkodzonych nerwów dobrze przyjmować produkty bogate w witaminy z grupy B, szczególnie w witaminę B1 oraz kwas alfa-liponowy.

Neuropatia cukrzycowa rehabilitacja

Neuropatia cukrzycowa, wpływając na nerwy czuciowo ruchowe, prowadzi do zaburzeń ich funkcjonowania, co przekłada się na zaburzenia chodu, osłabienie siły mięśniowej, a nawet zanik mięśni. 

W terapii neuropatii ważne jest nie tylko prawidłowe leczenie regenerujące układ nerwowy, ale również ćwiczenia ruchowe mające na celu poprawę siły mięśniowej, przewodnictwa nerwowego oraz krążenia w obrębie osłabionych tkanek, dostarczając im tlenu oraz składników odżywczych niezbędnych do pracy. Rodzaj dobieranych ćwiczeń zależy od stopnia zaawansowania choroby. Przy wystąpieniu zaniku mięśni stosuje się ćwiczenia bierne, wspomagane oraz masaże, natomiast przy osłabionych mięśniach wykonuje się ćwiczenia czynne, rozciągające i ogólnorozwojowe.

Wykonywanie regularnych ćwiczeń wspomaga nie tylko sprawność, ale również utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Aktywność fizyczna zwiększa zapotrzebowanie komórek na glukozę, zwiększając jej wychwyt z krwi i przemianę. Pacjentom leczonym na neuropatię zleca się wykonywanie długotrwałych ćwiczeń o umiarkowanej intensywności. Wraz z czasem trwania stopniowo zwiększa się wychwyt glukozy z krwi, zmniejszając jej stężenie, a także zwiększa się wrażliwość mięśni i tkanek na insulinę. Ćwiczenia powinny być dobrane tak, aby nie obciążać całym ciężarem ciała stóp, które są szczególnie narażone na uszkodzenia nerwów. Bezpiecznym wyborem będzie pływanie, jeżdżenie na rowerze oraz ćwiczenia rozciągające.

Może zainteresować Cię także: Kwas alfa-liponowy (kwas tioktynowy) – na co jest, właściwości, przeciwwskazania. Kwas alfa-liponowy regeneracja nerwów