- Płukanie zatok to skuteczna metoda oczyszczania ich z zalegającej wydzieliny, zanieczyszczeń i patogenów, stosowana zarówno u dzieci, dorosłych, jak i osób starszych.
- Wykonuje się je za pomocą izotonicznego lub hipertonicznego roztworu chlorku sodu, który pomaga w redukcji obrzęku błony śluzowej i poprawie jej funkcjonowania.
- Proces ten jest bezpieczny, ale wymaga prawidłowej techniki, aby uniknąć powikłań, takich jak infekcje ucha.
- Płukanie zatok można wykonywać profilaktycznie lub w trakcie infekcji, lecz nie należy go przeprowadzać zbyt często, aby nie zaburzyć naturalnej funkcji błony śluzowej.
- Sprawdź, co stosować do płukania zatok.
Na czym polega płukanie zatok w domu?
Płukanie zatok, znane również jako irygacja jest jedną z metod wspomagającą oczyszczanie zatok z zalegającej wydzieliny.
Zatoki to puste przestrzenie zlokalizowane w górnej części czaszki (nad oczami) i środkowej części (po dwóch stronach nosa), które połączone są z jamą nosową za pomocą wąskich kanalików. Fizjologicznie wyścielone są błoną śluzową, której rolą jest produkcja śluzu odpowiadającego za oczyszczanie z dostających się do wnętrza patogenów – np. bakterii czy wirusów, alergenów oraz drobnych cząsteczek, takich jak kurz i pył. Proces oczyszczania opiera się na stałej produkcji śluzu, który zatrzymuje wszystkie zanieczyszczenia i za pomocą rzęsek transportuje je do jamy nosowej, gdzie następnie są usuwane na zewnątrz.
Podczas infekcji rozwija się obrzęk błony śluzowej nosa, co powoduje zamknięcie wąskich połączeń między zatokami a jamą nosową. W zatokach wytwarza się podciśnienie sprzyjające dostawaniu się patogenów do przestrzeni, a nieodprowadzony śluz gromadzi się wewnątrz, tworząc idealne wilgotne środowisko dla ich rozwoju. Objawy zatkanych zatok mogą obejmować ból głowy, uczucie ucisku, gorączkę oraz katar o ropnym charakterze
Płukanie zatok polega na przemywaniu jam zatokowych izotonicznym lub hipertonicznym roztworem chlorku sodu (NaCl) w warunkach domowych z wykorzystaniem ciśnienia przepływu roztworu. Metoda ta pozwala na skuteczne oczyszczenie zatok z zalegającej wydzieliny, alergenów, zanieczyszczeń i patogenów. Poprawie ulega ruch rzęskowo-śluzowy, wentylacja zatok oraz zmniejszenie obrzęku śluzówki.
Czy płukanie zatok jest bezpieczne?
Płukanie zatok jest w pełni bezpieczną metodą – pod warunkiem stosowania odpowiednich roztworów oraz techniki. Używany do płukania roztwór chlorku sodu, jako naturalny składnik płynu wewnątrzkomórkowego, nie podrażnia ani nie uszkadza błony śluzowej nosa i zatok. Dzięki sile grawitacji całość roztworu jest skutecznie usuwana przez jamę nosową, co eliminuje ryzyko pozostania płynu wewnątrz zatok.
Stosowanie odpowiednio stężonego roztworu chlorku sodu do płukania zatok gwarantuje bezpieczeństwo tej metody. Ważne jest jednak, aby nie wykonywać płukania zbyt często. Usuwanie naturalnego śluzu produkowanego przez błonę może powodować tzw. rozleniwienie rzęsek, czyli osłabienie efektywności ich działania, a w rezultacie prowadzić do całkowitego zaprzestania pracy. Śluz zacznie gromadzić się w zatokach, powodując ich zatkanie, zwiększenie częstotliwość infekcji oraz rozwój przewlekłego zapalenia zatok.
Czy płukanie zatok boli?
Płukanie zatok nie boli. Podczas przemywania może nam towarzyszyć nieprzyjemne uczucie napierania w okolicy oczu oraz pieczenie, jednak objawy te ustępują od razu po zakończeniu płukania.
Kiedy płukać zatoki?
Zatoki można płukać, kiedy występują takie objawy i stany, jak:
- ostre zapalenie zatok u dorosłych i dzieci (EPOS 2012 – Według Europejskich wytycznych na temat leczenia zapalenia śluzówki nosa i zatok przynosowych z 2012 roku);
- przewlekłe zapalenie zatok u dorosłych i dzieci;
- nieżyt nosa (katar) infekcyjny;
- alergiczny nieżyt nosa;
- zaburzenia pracy układu rzęskowo-śluzowego – osłabienie pracy rzęsek, patofizjologiczne nadmierne wydzielanie śluzu;
- utrzymanie higieny nosa po przebytej operacji nosa lub zatok.
Kto może płukać zatoki?
Płukanie zatok jest bezpieczną i dobrze tolerowaną metodą oczyszczania, którą mogą stosować zarówno osoby w starszym wieku, jak i dorośli oraz dzieci. Należy jednak unikać stosowania tej metody przez osoby z całkowicie niedrożną przegrodą nosową, a także z rozwijającą się lub trwającą infekcją ucha. Podczas nieodpowiedniej irygacji może dojść do zalania części środkowej ucha (zatoki, nos i uszy połączone są ze sobą za pomocą kanałów), co powoduje nasilenie występujących objawów zapalenia ucha.
Płukanie zatok w ciąży
Irygację zatok mogą przeprowadzać również kobiety w ciąży oraz karmiące piersią. Roztwór soli fizjologicznej jest bezpieczny – bez względu na stężenie. Podczas zabiegu nie dostaje się do wnętrza organizmu, nie przenika do dziecka, ani nie wywołuje zmian w obrębie zatok.
Płukanie zatok u dzieci
Płukanie zatok w warunkach domowych można wykonywać u dzieci powyżej 4. roku życia, które świadomie współpracują z rodzicem i będą wykonywać jego polecenia. U mniejszych dzieci przeprowadzenie irygacji jest możliwe od 2. roku życia, tylko pod kontrolą lekarza.
U dzieci w wieku od narodzin do 4. roku życia w przypadku zalegającej wydzieliny, zamiast płukania można zastosować gruszkę, aspirator lub wodę morską pod ciśnieniem, które również wspomogą oczyszczanie.
Dowiedz się więcej: Płukanie zatok u dzieci – opinia lekarza
Jak często można płukać zatoki?
Częstotliwość płukania zatok zależy od ich stanu i wskazań. W czasie infekcji, której towarzyszy gęsta, zalegająca wydzielina, płukanie można wykonywać kilka razy dziennie – do momentu złagodzenia występujących objawów. Ilość przeprowadzanych dziennie irygacji jest zależna od intensywności produkowanej przez błonę śluzową wydzieliny, jednak nie powinna ona przekraczać 2 płukań na dobę.
Profilaktycznie w celu utrzymania odpowiedniej higieny zatok irygację wykonuje się raz dziennie 2-3 razy w tygodniu.
Co do płukania zatok?
Do irygacji zatok stosuje się izotoniczny lub hipertoniczny roztwór chlorku sodu, który można przygotować samodzielnie w domu, korzystając z zestawu do płukania zatok kupionego w aptece.
Roztwór izotoniczny, czyli 0,9% roztwór chlorku sodu (sól fizjologiczna) ma takie samo stężenie jak płyny w organizmie, w tym płyn wewnątrzkomórkowy, wypełniający komórki błony śluzowej. Taki roztwór idealnie nadaje się do oczyszczania zatok z alergenów, drobnych cząsteczek pyłu czy kurzu, a także drobnoustrojów (wirusy, bakterie). Działa także nawilżająco, zapobiegając nadmiernej suchości. Roztwory izotoniczne stosowane są również w atomizerach do płukania jamy nosowej, a także jako krople do nosa czy roztwory do rozpuszczania lub rozcieńczania substancji leczniczej w iniekcjach.
Roztwór hipertoniczny zawiera większą ilość chlorku sodu. Jego stężenie zazwyczaj mieści się w przedziale od 1,5 do 3%. Po jego aplikacji do zatok, gdzie naturalnie występuje stężenie 0,9%, dochodzi do osmotycznego przepływu wody z błony śluzowej, co zmniejsza jej obrzęk i powoduje rozwodnienie zalegającej wydzieliny, ułatwiając jej usunięcie. Roztwory hipertoniczne świetnie sprawdzają się w zapaleniu zatok z towarzyszącym zalegającym śluzem, a także przeziębieniu czy grypie.
Dostępne do irygacji zatok roztwory, oprócz zawartości chlorku sodu mogą być wzbogacone o dodatkowe substancje. Jedną z nich jest ektoina, czyli naturalnie produkowana przez ekstremofilne bakterie cząsteczka. W kontakcie z błoną śluzową tworzy na powierzchni powłokę, zabezpieczającą przed wysychaniem (działanie nawilżające), wnikaniem chorobotwórczych bakterii i wirusów oraz alergenów. Dodatkowo wykazuje działanie przeciwzapalne. Dzięki tym właściwościom roztwory zawierające ektoinę mogą być stosowane do higieny zatok, alergicznego nieżytu, a także w stanach zapalnych zatok.
Irygację najczęściej wykonuje się za pomocą dostępnych w aptekach zestawów do płukania, w których znajduje się butelka oraz gotowe saszetki z substancją.
Płukanie zatok solą kuchenną
Bardzo często do płukania zatok wykorzystuje się zwykłą kuchenną sól. Jej stosowanie wymaga jednak dokładnego przeliczenia ilości soli dodanej do wody. Zbyt mała ilość soli spowoduje, że roztwór będzie miał charakter hipotoniczny (stężenie mniejsze niż panujące w błonie śluzowej) i dochodzić będzie do wnikania wody do błony śluzowej, co spowoduje jej obrzęk. Z kolei zbyt duża ilość soli sprawi, że roztwór może być zbyt silnie stężony (zbyt mocny roztwór hipertoniczny) i nadmiernie wysuszać błonę śluzową zatok.
Poprawnie przygotowany roztwór soli kuchennej może być skutecznie stosowany do płukania zatok pod warunkiem użycia właściwych proporcji.
Płukanie zatok wodą utlenioną
Woda utleniona jest to 3% roztwór nadtlenku wodoru. Powszechnie jest ona stosowana do przemywania ran (choć według najnowszych wytycznych nie zaleca się stosowania wody utlenionej do odkażania ran), a niektórzy wykorzystują ją także do irygacji zatok, choć takie zastosowanie budzi kontrowersje i może nie być bezpieczne.
Roztwór z dodatkiem kilku kropel wody utlenionej ma za zadanie rozpulchniać zalegającą wydzielinę poprzez zmniejszenie jej lepkości, umożliwiając w ten sposób pozbycie się jej z zatok.
Używanie wody utlenionej do płukania zatok nie jest jednak wskazane, ze względu na silne właściwości wysuszające, prowadzące do podrażnienia śluzówki. Użyta w zbyt dużym stężeniu może wpływać na niszczenie komórek i powstawanie ubytków w błonie śluzowej. Ponadto, jeśli roztwór dostanie się do gardła podczas nieprawidłowo przeprowadzonej irygacji, może również podrażnić błonę śluzową gardła oraz przełyku.
Jak zrobić roztwór do płukania zatok?
Przygotowanie roztworu do irygacji za pomocą zakupionego zestawu do płukania zatok jest bardzo proste i szybkie.
W zestawach do płukania zatok znajduje się butelka oraz gotowe saszetki z odważonym chlorkiem sodu (NaCl). Przygotowanie roztworu zaczyna się od nalania do butelki wcześniej przegotowanej i wystudzonej (do temperatury ok. 36°C) wody. Na butelce znajduje się linia, która wskazuje odpowiednią ilość wody do użycia. Następnie dodaje się chlorek sodu.
W przypadku saszetek ilość, jaką należy dodać, zależy od pożądanego stężenia roztworu. Zwykle dla izotonicznego roztworu będzie to jedna saszetka, a dla hipertonicznego dwie lub więcej. Producenci podają na opakowaniu informację, jaką ilość saszetek trzeba wsypać, aby uzyskać dany roztwór.
Jak wykonać płukanie zatok?
Zatoki połączone są z jamą nosową, uszami oraz gardłem. Podczas wykonywania płukania może się zdarzyć, że roztwór, zamiast wylecieć nosem, trafi do gardła lub zaleje błonę bębenkową. Poprawnie wykonana irygacja nie przysporzy takich problemów.
Oto kilka kroków i podpowiedzi, jak poprawnie wykonać płukanie zatok za pomocą zestawu do irygacji.
- Delikatnie pochyl się nad umywalką i przechyl głowę lekko w bok.
- Przygotowaną wcześniej butelkę z roztworem przyłóż do jednej z dziurek nosa i wprowadź roztwór, ściskając butelkę tak, aby płyn wlał się do wnętrza ciągłym strumieniem. Roztwór po chwili wypłynie drugą dziurką.
- PAMIĘTAJ! w trakcie wpuszczania roztworu oddychaj przez usta!
- Powtórz tę samą czynność, przykładając butelkę do drugiej dziurki.
- Pozostały w butelce roztwór wylej. Nie należy zostawiać płynu do ponownej irygacji, gdyż mogą dostać się do niego patogeny lub zanieczyszczenia.
- Pamiętaj o dokładnym umyciu butelki.
- Po zakończonej irygacji delikatnie wydmuchaj nos w chusteczkę. W przypadku dostania się roztworu do gardła należy go usunąć poprzez wyplucie. Nie wolno połykać roztworu.
Wykonywanie irygacji u dzieci wygląda nieco inaczej. Dziecko powinno przyjąć pozycję leżącą lub siedzącą z głową odchyloną w bok. Należy także używać mniejszych objętości roztworu, ze względu na mniejszą pojemność zatok.
Płukanie zatok u laryngologa
Płukanie zatok u laryngologa to zabieg mający na celu oczyszczenie zatok z zalegającej wydzieliny, ropy lub zanieczyszczeń, które mogą powodować stany zapalne i dyskomfort. Wykonuje się go najczęściej w przypadku przewlekłego zapalenia zatok, gdy domowe metody, takie jak inhalacje czy irygacje, nie przynoszą ulgi.
Zabieg przeprowadza się z użyciem specjalnych urządzeń, które wprowadzają do zatok płyn, a następnie go odsysają, co pozwala na skuteczne usunięcie wydzieliny. Płukanie zatok jest stosunkowo szybkie i zazwyczaj bezbolesne, choć niektóre osoby mogą odczuwać lekki dyskomfort. Płukanie zatok może znacząco poprawić jakość życia, minimalizując objawy związane z zatkanymi zatokami, takimi jak bóle głowy czy problemy z oddychaniem.
Kiedy nie wolno płukać zatok?
Płukania zatok nie wykonuje się, jeśli:
- występuje zapalenie lub infekcja ucha,
- występuje krwawienie z nosa,
- występuje niedrożność całkowita lub jednej z dziurek nosa;
- pacjent przeszedł operację zatok lub jamy nosowej,
- doszło do wcześniejszego uszkodzenia śluzówki nosa.
Może zainteresować Cię także: Inhalacje na zatoki. Skuteczne metody leczenia i ulga w objawach.
