- Płukanie zatok w domu to skuteczny sposób na oczyszczenie dróg oddechowych i złagodzenie objawów takich jak zatkany nos czy ból głowy.
- Stosuje się do tego roztwór soli fizjologicznej (0,9% NaCl) lub hipertoniczny roztwór chlorku sodu (3% NaCl)
- Zabieg można wykonać samodzielnie w domu przy użyciu butelki z aplikatorem, wprowadzając płyn do jednej dziurki nosa i pozwalając, aby wypłynął drugą.
- Płukanie zatok pomaga usunąć nadmiar śluzu, zanieczyszczenia i alergeny, co przynosi ulgę szczególnie osobom z przewlekłym zapaleniem zatok lub alergiami.
- Sprawdź, co stosować do płukania zatok.
Na czym polega płukanie zatok w domu?
Płukanie zatok w domu nazywane inaczej irygacją, jest to jedna z metod oczyszczania zatok z:
- zalegającej wydzieliny,
- alergenów,
- drobnoustrojów – np. wirusów, bakterii,
- zanieczyszczeń – takich jak kurz, pył.
Zatoki to puste przestrzenie zlokalizowane w górnej części czaszki (zatoki przynosowe, zatoki klinowe, zatoki sitowe) i środkowej (zatoki przynosowe), połączone z jamą nosową za pomocą kanałów. Wyścielone są błoną śluzową, na której powierzchni znajdują się komórki kubkowe, produkujące śluz nazywany „fazą żel”. Dzięki lepkiej i gęstej strukturze stanowi barierę dla wnikających do wnętrza zanieczyszczeń i chorobotwórczych drobnoustrojów oraz nawilża błonę śluzową, zapobiegając jej wysychaniu. W warunkach fizjologicznych śluz transportowany jest za pomocą rzęsek (transport rzęskowo-śluzowy) do gardła gdzie następnie jest nieświadomie połykany.
Podczas infekcji dochodzi do obrzęku błony śluzowej, nadprodukcji śluzu oraz jego zagęszczenia. Pogrubiona śluzówka zmniejsza światło kanału, utrudniając sprawny przepływ śluzu, co powoduje jego zaleganie i pojawienie się uporczywych objawów, takich jak: ból głowy, uczucie ucisku w obrębie górnej części czaszki, zatkanie jamy nosowej, katar o charakterze ropnym, a nawet gorączka.
Płukanie zatok w domu wykonuje się z wykorzystaniem izotonicznego lub hipertonicznego roztworu chlorku sodu (NaCl). Proces polega na wprowadzeniu płynu do jam zatokowych za pomocą butelki, w której wytworzone ciśnienie przeciwdziała siłom grawitacji i umożliwia napływ roztworu do górnej części zatok. Dzięki połączeniu zatok z jamą nosową roztwór chlorku sodu wprowadzany jest jednym nozdrzem, a następnie dochodzi do jego wypływu drugim. Płukanie zatok w domu umożliwia skuteczne oczyszczanie ich z zalegającej wydzieliny, alergenów i drobnoustrojów, usprawnia ruch rzęskowo-śluzowy oraz zmniejsza obrzęk śluzówki.
Kiedy wykonać płukanie zatok w domu?
Płukanie zatok w domu można przeprowadzać w przypadku:
- alergicznego i niealergicznego (infekcyjnego) nieżytu nosa,
- ostrego i przewlekłego zapalenie zatok u dorosłych i dzieci,
- utrzymania higieny nosa po przebytej operacji nosa lub zatok,
- zaburzenie pracy układu rzęskowo-śluzowego – zaburzenie czynności rzęsek,
- patofizjologiczne nadmierne wydzielanie śluzu.
Od jakiego wieku można płukać zatoki?
Płukanie zatok w domu można wykonywać u osób starszych, dorosłych, kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz dzieci powyżej 4. roku życia, które świadomie wykonują polecenia rodziców. Płukanie zatok u małego dziecka opiera się przede wszystkim na współpracy z rodzicem oraz wykonywaniu poleconych czynności – np. oddychania przez usta.
Irygacja może być również wykonywana u mniejszych dzieci od 2. roku życia pod kontrolą lekarza.
Samodzielnie do 4. roku życia można wspomagać usuwanie zalegającej wydzieliny, stosując wodę morską pod ciśnieniem, gruszkę lub aspirator (ręczny, podłączany do odkurzacza lub elektryczny).
Dowiedz się więcej: Płukanie zatok u dzieci – opinia lekarza
Kiedy nie wolno płukać zatok?
Płukania zatok nie powinny wykonywać osoby, u których występuje:
- zapalenie lub infekcja ucha,
- niedrożność częściowa lub całkowita jamy nosowej,
- krwawienie z nosa.
Z wykonaniem irygacji powinny wstrzymać się osoby, które w ostatnim czasie przeszły operację jamy nosowej lub zatok, a także z uszkodzoną śluzówką.
Jak zrobić roztwór do płukania zatok w domu?
Domowe płukanie zatok wykonuje się za pomocą zestawu do irygacji dostępnego do kupienia niemal w każdej aptece. W środku znajduje się butelka oraz gotowe saszetki z chlorkiem sodu (NaCl).
Aby przeprowadzić płukanie zatok w domu, należy przygotować odpowiednio stężony roztwór chlorku sodu. W tym celu uzupełnia się butelkę przegotowaną i wystudzoną do temperatury ok. 36°C wodą do zaznaczonej kreską objętości (ok. 240 ml), a następnie dodaje chlorek sodu, którego ilość zależy od pożądanego stężenia roztworu.
Jedna gotowa saszetka zawiera ilość niezbędną do uzyskania roztworu izotonicznego, czyli 0,9% roztworu chlorku sodu. W celu przygotowania roztworu hipertonicznego należy wsypać dwie lub więcej. Dokładną instrukcję przygotowania wybranego rodzaju roztworu producent podaje na opakowaniu.
Bardzo często saszetki z chlorkiem sodu zastępowane są zwykłą solą kuchenną, jednak nie jest ona zalecana do płukania zatok. Główną przyczyną jest dodatek substancji przeciwzbrylających czy jodu, które mogą podrażniać błonę śluzową zatok. Pojawia się również problem z odważeniem potrzebnej ilości soli. Zbyt mała ilość spowoduje otrzymanie roztworu hipotonicznego (stężenie mniejsze niż panujące w błonie śluzowej 0,9%) i napływ wody do śluzówki potęgując jej obrzęk. Zbyt duża ilość soli nadaje roztworowi charakter hipertoniczny, co przy braku zalegającego śluzu może skutkować nadmiernym wysuszeniem śluzówki.
Roztwór izotoniczny
Roztwór izotoniczny to 0,9% roztwór chlorku sodu nazywany również solą fizjologiczną, którego stężenie jest takie samo jak płyn wewnątrzkomórkowy wypełniający komórki (w tym również błony śluzowej) oraz tkanki organizmu.
Dzięki swoim właściwościom stosowany jest do oczyszczania zatok z zanieczyszczeń – np. kurzu lub pyłu, chorobotwórczych drobnoustrojów (wirusy, bakterie), alergenów oraz wodnistej wydzieliny. Korzystnie wpływa na nawilżenie błony śluzowej, zapobiegając nadmiernej poinfekcyjnej suchości.
Na co dzień roztwór izotoniczny stosuje się również w inhalacjach, przemywaniu oczu, codziennej higienie nosa (atomizery do płukania jamy nosowej) – szczególnie u małych dzieci oraz jako rozpuszczalnik do leków podawanych w iniekcjach lub kroplówkach.
Roztwór hipertoniczny
Roztwór hipertoniczny cechuje się większą ilością chlorku sodu niż roztwór izotoniczny, a jego stężenie zazwyczaj wynosi 1,5% lub 3%. Ze względu na wyższe stężenie niż naturalnie panujące w zatokach (0,9%) dochodzi do osmotycznego wyciągania wody z błony śluzowej (co zmniejsza jej obrzęk) oraz równoczesnego rozwadniania zalegającego śluzu. Roztwory hipertoniczne, poprzez wpływ na wydzielanie substancji stymulujących ruchy rzęsek, korzystnie wpływają na poprawę ich aktywności, usprawniając transport rzęskowo-śluzowy, co sprzyja efektywnemu usuwaniu nadmiaru wydzieliny.
Dzięki swojemu działaniu roztwory te idealnie sprawdzają się w zapaleniu zatok z zalegającym śluzem oraz przeziębieniu i grypie z towarzyszącym gęstym katarem.
Jak płukać zatoki w domu?
System połączeń zatok pomiędzy sobą za pomocą kanałów oraz z jamą nosową i gardłem ułatwia swobodny przepływ płynu między nimi. Poprawne płukanie zatok w domu pozwala na skuteczne oczyszczanie ich z zanieczyszczeń lub zalegającej wydzieliny, dając ulgę w przypadku wystąpienia uporczywych objawów, takich jak ucisk czy ból.
Płukanie zatok w domu krok po kroku:
- Przygotuj roztwór do płukania zatok, zwracając szczególną uwagę na dokładne rozpuszczenie chlorku sodu w wodzie.
- Pochyl się nad umywalką i delikatnie przechyl głowę w bok. Dzieci mogą przyjąć pozycję leżącą lub stojącą z odchyloną głową na bok.
- Przyłóż butelkę do jednej z dziurek nosa, a następnie ściśnij ją tak, aby roztwór był wprowadzony do wnętrza ciągłym strumieniem. Po chwili wycieknie on drugą dziurką.
- Pamiętaj, aby podczas wprowadzania roztworu oddychać przez usta!
- Przyłóż butelkę do drugiej dziurki i wykonaj te same czynności.
Po zakończonej irygacji pozostały w butelce płyn należy wylać. Nie można odstawić go do późniejszego wykorzystania ze względu na możliwość dostania się do środka zanieczyszczeń lub drobnoustrojów.
Podczas płukania zatok w domu może się zdarzyć, że część płynu, zamiast wylecieć drugą dziurką, dostanie się do gardła. Wtedy roztwór należy wypluć, a gardło przepłukać wodą.
Jak często można płukać zatoki?
Częstotliwość płukania zatok zależy od stanu, w jakim się znajdują oraz wskazań. Profilaktycznie w celu utrzymania higieny zatok płukanie powinno się wykonywać raz dziennie, od 2 do 3 razy w tygodniu.
Podczas infekcji, której towarzyszy trudna do usunięcia, gęsta wydzielina, płukanie można wykonywać codziennie od 1 do 2 razy na dobę, aż do złagodzenia lub ustąpienia objawów.
Czego nie wolno robić po płukaniu zatok?
Płukanie zatok w domu wiąże się z wprowadzeniem do wnętrza roztworu, powodując „zalanie” zatok. Po takim zabiegu należy unikać gwałtownych zmian temperatur oraz wychodzenia z domu przy niskich temperaturach, gdyż może dojść do pogorszenia ich stanu i przedłużenia trwającej infekcji.
Nie zaleca się również przyjmowania pozycji leżącej przez minimum godzinę od wykonania płukania. Rozwodniony śluz dzięki siłom grawitacji oraz pracy rzęsek przemieszcza się w dół w kierunku jamy nosowej, gdzie następnie wydmuchiwany jest na zewnątrz. W momencie przyjęcia pozycji leżącej jego transport jest utrudniony i mniej efektywny, a dodatkowo nie jest kierowany do nosa, lecz do gardła. Tam zbiera się, podrażnia błonę śluzową, utrudnia oddychanie oraz wywołuje mokry kaszel.
Może zainteresować Cię także: Inhalacje na zatoki. Z czego inhalacje na zatoki inhalatorem?
