Na kompleksowe działanie farmakologiczne płucnicy islandzkiej wpływa obecność m.in. licheniny, izolicheniny, hemicelulozy, śluzów, soli mineralnych i kwasów organicznych, dla których potwierdzono działanie przeciwdrobnoustrojowe, osłaniające, powlekające i nawilżające błony śluzowe oraz przeciwkaszlowe i wykrztuśne.
Porost islandzki – roślina czy grzyb?


Płucnica islandzka (Cetraria islandica (L.) Ach.) to porost z rodzaju płucnic, który występuje niemal we wszystkich szerokościach geograficznych; najczęściej w borealnej i umiarkowanej części półkuli północnej.
Porost islandzki zaliczany jest do plechowców, czyli organizmów wielokomórkowych, których ciało (plecha) nie jest zróżnicowane na tkanki oraz organy. Wyróżnia je dualistyczna natura: to grzyby, które żyją w symbiozach z fotosyntetyzującymi glonami. Porosty mają zdolność do wytwarzania związków o strukturze chemicznej charakterystycznej dla świata glonów lub grzybów, ale niespotykanych w świecie roślin wyższych.
Szerokie spektrum działania plechy płucnicy wynika z obecności wyspecjalizowanych metabolitów roślinnych, należących do różnych klas chemicznych, które determinują jej aktywność farmakologiczną. Tarczownica islandzka posiada monografie w aktualnych edycjach Farmakopei Europejskiej (Ph. Eur. 9th) i Polskiej (FP XI).
Porost islandzki jest surowcem wykorzystywanym od stuleci. Pierwsze wzmianki na jej temat znajdują się w dziełach renesansowego botanika, Valeriusa Cordusa. Preparaty z porostem islandzkim mają szerokie zastosowanie w medycynie ludowej i tradycyjnej, ale posiadają także ugruntowaną pozycję w lecznictwie konwencjonalnym. Do najpopularniejszych należą syropy i pastylki do ssania z powodzeniem stosowane w leczeniu stanów zapalnych błony śluzowej gardła, łagodzeniu suchego kaszlu i chrypki.

Porost islandzki – skład chemiczny
Surowcem farmaceutycznym jest wysuszona plecha tarczownicy islandzkiej (Lichen islandicus). Do kluczowych składników surowca należą:
- kwasy porostowe: kwas fumarowy, kwas fumaroprotocetrarowy, kwas protocetrarowy, kwas cetnarowy, kwas protolichesterynowy, kwas alloprotolichesterynowy, kwas lichesterynowy, kwas fizydowy, kwas usninowy (śladowe ilości);
- polisacharydy: lichenan (lichenina), izolichenan (izolichenina), celuloza, hemiceluloza;
- związki śluzowe;
- karotenoidy;
- sole mineralne (m.in. jodu, boru, miedzi, krzemu);
- witaminy (B1, B12).
Porost islandzki – działanie farmakologiczne
Plecha płucnicy zawiera spore ilości kwasu fumaroprotocetrarowego o silnym działaniu przeciwutleniającym i bakteriostatycznym (hamującym wzrost i rozwój bakterii). Zjawisko bakteriostazy jest również skutkiem działania kwasu protocetrarowego (na szczepy Salmonellatyphi).Wśród kwasów porostowych dominuje kwas fumarowy o właściwościach immunomodulujących (stymulujących układ immunologiczny i regulujących odpowiedź odpornościową), stosowany w leczeniu łuszczycy.
Kwas protolichesterynowy należy do najlepiej poznanych i przebadanych związków zawartych w płucnicy islandzkiej. Działa hamująco na wzrost kolonii Helicobacter pylori; jest też skuteczny wobec szczepów:
- Escherichia coli,
- Staphylococcus aureus,
- Pseudomonas aeruginosa,
- Aeromonas hydrophila,
- Bacillus cereus,
- Bacillus subtilis,
- Listeria monocytogenes.

Porost islandzki na kaszel, chrypkę i…
Wyciągi z porostu islandzkiego, dzięki zawartości substancji śluzowych, od lat wykorzystywane są w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych z towarzyszącą suchością oraz podrażnieniem błony śluzowej gardła, krtani i oskrzeli. W tym przypadku właściwości nawilżające i osłaniające wyciągu z Cetraria islandica (i jego skuteczność) potwierdzono w badaniach klinicznych (na ludziach).
Polisacharydy śluzowe powlekają błonę śluzową górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego warstwą ochronną. Właściwości osłaniająco-pokrywające wykazują głównie lichenina i izolichenina, które izolują śluzówkę przed czynnikami uszkadzającymi.
Kwasy porostowe działają także wykrztuśnie i mukolitycznie (rozrzedzają wydzielinę zalegającą w drogach oddechowych i ułatwiają jej odkrztuszanie).
Preparaty z porostem islandzkim – bezpieczeństwo
Preparaty z płucnicy islandzkiej uważa się za bezpieczne (większość dostępna jest bez recepty jako leki OTC lub suplementy diety). Należy mieć na uwadze, że substancje czynne obecne w preparatach Cetraria islandica mogą modulować wchłanianie leków. W niektórych przypadkach związki aromatyczne tarczownicy islandzkiej mogą przyczyniać się do alergii kontaktowych lub reakcji fototoksycznych.
Nie ma danych nt. bezpieczeństwa stosowania wyciągów z Cetraria islandica u kobiet w ciąży i matek karmiących. Dlatego, według ogólnie przyjętych zasad, w okresie ciąży i laktacji preparaty z porostem islandzkim stosuje się tylko ze wskazań lekarskich.