Jak rozwija się choroba refluksowa przełyku?
W patomechanizmie choroby refluksowej przełyku uczestniczy bariera antyrefluksowa, w której zasadniczą rolę odgrywa dolny zwieracz przełyku (LES – lower esophageal sphincter). To odcinek przełyku o długości 2–5 cm, w obrębie którego istnieje strefa podwyższonego ciśnienia spoczynkowego. LES zapobiega zarzucaniu treści żołądkowej do przełyku.
Dolny zwieracz przełyku bierze udział w ostatniej fazie transportu pokarmu z jamy ustnej przez przełyk do żołądka. Na skutek skurczów perystaltycznych przełyku i działania nerwu błędnego dochodzi do rozluźnienia LES. Po ok. 2 sek. od wykonania ruchu połykowego zwieracz ulega relaksacji, która utrzymuje się przez 4–6 sek. Po przejściu fali perystaltycznej przez przełyk następuje porelaksacyjny skurcz LES, powrót do ciśnienia wyjściowego i bariery antyrefluksowej.
W warunkach prawidłowych napięcie w obrębie LES jest wystarczające, by nie dopuścić do zarzucania połkniętych substancji do przełyku.
Choroba refluksowa przełyku rozwija się, gdy ciśnienie w obrębie LES jest zbyt niskie (nie zapobiega cofaniu się treści żołądkowej) lub gdy zwieracz ulega spontanicznym relaksacjom, które nie wiążą się z prawidłową falą perystaltyczną przełyku. Mechanizmy te mogą prowadzić do patologicznych epizodów refluksu.
W przebiegu GERD czynniki uszkadzające (np. kwas solny) przełamują mechanizmy obronne (barierę antyrefluksową), powodując uszkodzenie błony śluzowej przełyku.
Objawy choroby refluksowej przełyku
Choroba refluksowa przełyku może przebiegać bezobjawowo (GERD rozpoznaje się przypadkowo, np. w trakcie endoskopii).
Do objawów przełykowych (typowych) należą:
- zgaga (pieczenie zamostkowe)
- regurgitacja (cofanie treści żołądkowej do przełyku)
Objawy przełykowe narastają w czasie pochylania się, leżenia na wznak lub parcia (szczególnie po obfitych/tłustych posiłkach).
Objawom przełykowym mogą towarzyszyć objawy pozaprzełykowe.
Na objawy pozaprzełykowe (nietypowe) składają się:
- chrypka (zwłaszcza poranna) – zarzucana treść żołądkowa drażni struny głosowe;
- suchy kaszel/świszczący oddech (spowodowane aspiracją treści żołądkowej do oskrzeli lub skurczem oskrzeli na skutek drażnienia dolnej części przełyku);
- ból w klatce piersiowej (zamostkowy).
Objawy pozaprzełykowe mogą występować bez objawów przełykowych (typowych).
Objawy alarmowe stanowią wskazanie do pilnej diagnostyki endoskopowej. Do tej grupy zaliczają się:
- zaburzenia połykania (dysfagia – trudność w przechodzeniu pokarmu przez przełyk i odynofagia – bolesne połykanie);
- utrata masy ciała;
- krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego.
Jak rozpoznać GERD?
Chorobę refluksową przełyku rozpoznaje się najczęściej na podstawie wywiadu lekarskiego oraz badania przedmiotowego. W przypadkach typowych zwykle nie ma konieczności wykonywania badań pomocniczych.
Jednak za złoty standard rozpoznawania GERD uważa się pH-metrię przełyku, tj. 24-godzinne ambulatoryjne badania pH przełyku z pomiarem impedancji. Metoda polega na umieszczeniu sondy w przełyku (wprowadzanej przez nos) na dobę. Sonda (ze specjalną elektrodą) dokonuje pomiarów stężenia jonów wodorowych.
Badanie impedancji przełykowej opiera się na pomiarze przewodnictwa elektrycznego w treści przełykowej. Metody umożliwiają m.in. wykrycie refluksu i określenie jego charakteru (kwaśny/niekwaśny).
W niektórych przypadkach mogą istnieć wskazania do wykonania innych badań dodatkowych, np. endoskopii z biopsją błony śluzowej przełyku, manometrii przełyku, RTG przełyku z kontrastem.
Choroba refluksowa przełyku – metody leczenia
Choroba refluksowa przełyku jest schorzeniem przewlekłym, wymagającym stałej terapii i modyfikacji stylu życia.
Zalecenia ogólne:
- unormowanie masy ciała (u chorych otyłych i z nawagą);
- dieta z ograniczeniem spożycia tłuszczu, kawy i alkoholu;
- unikanie obfitych posiłków;
- spożywanie kolacji nie później niż 2–3 godz. przed snem;
- uniesienie wezgłowia łóżka o kilkanaście centymetrów (uniesienie głowy i tułowia);
- rezygnacja z palenia tytoniu;
- unikanie leków zmniejszających ciśnienie LES, np. b2-mimetyków, leków przeciwcholinergicznych, metyloksantyn, azotanów, blokerów kanału wapniowego.
Podstawą farmakologicznego leczenia GERD są leki hamujące wydzielanie kwasu solnego (przede wszystkim inhibitory pompy protonowej). Uzupełnienie terapii mogą stanowić leki prokinetyczne (usprawniające funkcjonowanie bariery antyrefluksowej).
Przy dolegliwościach o łagodnym nasileniu (np. sporadyczna zgaga) najczęściej zaleca się tylko leki zobojętniające kwas solny i osłaniające błonę śluzową (m.in. związki magnezu i glinu, kwas alginowy, sukralfat) – można je stosować doraźnie.
Leki z grupy antacida (zobojętniające) używane są od dziesiątków lat – przynoszą szybką ulgę w dolegliwościach dyspeptycznych. Istnieje wiele postaci i rodzajów tych leków – dziś najczęściej wykorzystywane są jako składniki preparatów złożonych. Wodorowęglan sodu (najwcześniej stosowany) reaguje szybko z kwasem solnym, uwalniając CO2 (dwutlenek węgla) i NaCl (chlorek sodu). Węglan wapnia jest słabiej rozpuszczalny; nieco wolniej reaguje z kwasem solnym i przechodzi w CaCl2 (chlorek wapnia).
Ulgę przy łagodnych dolegliwościach przynieść mogą również preparaty ziołowe, które działają osłaniająco na przewód pokarmowy, np. ślaz dziki (Malva sylvestris L.) – roślina lecznicza z rodziny ślazowatych (Malvaceae). Jej kwiaty i liście zawierają znaczne ilości śluzu, który powleka błony śluzowe, zapobiegając ich podrażnieniu; wykazuje również właściwości przeciwzapalne.
W niektórych przypadkach rozważa się operacyjne leczenie GERD.
