Dlaczego żelazo jest takie ważne?
Można śmiało powiedzieć, że żelazo, a już zwłaszcza żelazo w ciąży, jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Pierwiastek ten jest składnikiem ważnych enzymów, które biorą udział w procesie oddychania komórkowego, w wyniku którego powstaje energia potrzebna do przebiegu wielu reakcji biochemicznych, w tym na przykład do syntezy białek.
Żelazo to również ważna składowa hemoglobiny, czyli białka wchodzącego w skład krwinek czerwonych, których rolą jest między innymi transport tlenu do wszystkich komórek naszego organizmu. Warto wspomnieć, że jedna cząsteczka hemoglobiny jest zdolna do przenoszenia od 1 do 4 cząsteczek tlenu. Żelazo znajdziemy też w mioglobinie, która jest swojego rodzaju magazynem tlenu dla mięśni szkieletowych. Podczas intensywnego wysiłku, mioglobina odpowiada za dostarczanie tlenu do komórek mięśniowych i tym samym pozwala na wytworzenie energii niezbędnej do skurczu mięśnia.
Żelazo wspomaga również prawidłowy przebieg wielu reakcji odpornościowych, wpływa bowiem na właściwości bakteriobójcze komórek odpornościowych, a także warunkuje syntezę cytokin. Są to substancje, które umożliwiają przebieg reakcji zapalnych i mówiąc potocznie “komunikowanie się” pomiędzy komórkami układu immunologicznego. Jest również niezbędne do prawidłowego przebiegu procesu powstawania narządów u rozwijającego się płodu (ten proces to w języku medycznym to organogeneza). Niedotlenienie komórek w czasie pierwszego trymestru, będące skutkiem niedoboru żelaza i niedokrwistości (anemii) może niestety prowadzić do zwiększonej liczby wad rozwojowych. Dlatego bardzo ważne jest regularne wykonywanie badań laboratoryjnych, w tym morfologii krwi obwodowej.
Kiedy przyjmować żelazo w ciąży?
Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, żelazo w ciąży powinno się suplementować przed ukończeniem 16 tygodnia, jeśli zostanie zdiagnozowana niedokrwistość (czyli wtedy, gdy stężenie hemoglobiny będzie wynosić mniej, niż 11 g/dl).
Suplementację żelazem należy rozważyć u kobiet po 16 tygodniu ciąży, u których utrzymuje się niski poziom ferrytyny (a więc stężenie poniżej 60 mikrogramów/litr), nawet przy braku obniżonego stężenia hemoglobiny (czyli w sytuacji braku niedokrwistości). W tym przypadku wskazane są niskie dawki żelaza, a więc do około 30 miligramów na dobę.
Warto w tym miejscu wyjaśnić jeszcze, czym tak właściwie jest ferrytyna. Jest to białko, które wiąże żelazo i tym samym stanowi jego magazyn w naszym organizmie. Ocena stężenia ferrytyny jest bardzo dobrą metodą weryfikacji zapasów żelaza. Oznaczenie stężenia ferrytyny wykonuje się z próbki krwi. Stężenie ferrytyny zdecydowanie lepiej ocenia zawartość żelaza w organizmie, niż oznaczenie samego stężenia żelaza.
Norma żelaza w ciąży
W celu oceny gospodarki żelazowej organizmu wykonuje się oznaczenie morfologii krwi obwodowej, które dostarcza nam informacji o stężeniu hemoglobiny. Właśnie na podstawie stężenia hemoglobiny lekarz może stwierdzić u pacjentki niedokrwistość (czyli anemię). O niedokrwistości u kobiety ciężarnej mówimy wtedy, gdy poziom hemoglobiny spada poniżej 11 g/dl.
Pomiar stężenia żelaza we krwi ma niewielką wartość diagnostyczną. Wynika to między innymi z dużych wahań poziomu tego pierwiastka w ciągu dnia. Poziom żelaza nie odzwierciedla zbyt dobrze zasobów tego mikroelementu w naszym organizmie. W celu oceny magazynów żelaza w organizmie oznacza się stężenie ferrytyny – czyli swoistego magazynu żelaza. Na jakim poziomie powinno być żelazo w ciąży? Jak donoszą dane literaturowe w organizmie kobiety ciężarnej prawidłowa ilość żelaza wynosi około 0,3 grama, z kolei zapotrzebowanie na ten pierwiastek w czasie całej ciąży to 1 gram. Poza ciążą oraz w I trymestrze dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek wynosi około 4 mg, w drugim trymestrze około 7–8 mg, z kolei pod koniec ciąży nawet 15-25 mg na dobę.
Niedobór żelaza w ciąży – objawy
Niedobór żelaza to najczęstsza przyczyna niedokrwistości wśród kobiet ciężarnych. Do najczęstszych objawów tego stanu klinicznego u kobiet ciężarnych należy przede wszystkim:
- pogorszenie wydolności, łatwa męczliwość, osłabienie,
- bóle i zawroty głowy,
- kołatanie serca, przyspieszona akcja serca (tachykardia)
- łamliwości paznokci, wypadanie włosów,
- zaburzenia koncentracji,
- duszność,
- obniżenie odporności, podatność na infekcje,
- bladość skóry.
Niedobory żelaza w ciąży skutki
Niskie żelazo w ciąży może niestety wiązać się z pewnymi konsekwencjami dla płodu i nieprawidłowym przebiegiem ciąży, jak i samego porodu. Najczęstsze skutki, z jakimi może wiązać się niedobór żelaza w ciąży to:
- niska masa urodzeniowa dziecka (poniżej 2500 g), co wynika między innymi z niedotlenienia w czasie życia płodowego,
- zwiększone ryzyko porodu przedwczesnego, a więc porodu przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży, a także przedwczesnego odejścia wód płodowych i przedwczesnego oddzielenia się łożyska,
- zwiększenie ryzyka rozwoju niedoczynności tarczycy – żelazo bierze udział w jodowaniu hormonów tarczycy, a więc jego niedobór może prowadzić do niedoboru tychże hormonów,
- niedotlenienie komórek mięśniowych wiąże się również z zaburzeniem czynności skurczowej w czasie porodu,
- gorsze gojenie się ran poporodowych, wolniejsza inwolucja macicy, a więc powrót macicy do jej rozmiarów sprzed ciąży,
- zwiększone ryzyko zapalenia macicy w okresie poporodowym i infekcji ran,
- większe narażenie na infekcje dziecka w okresie noworodkowym,
- zaburzenia związane z ośrodkowym układem nerwowym płodu, takie jak nieprawidłowy przebieg mielinizacji włókien nerwowych, zaburzenia metabolizmu neuroprzekaźników (dopamina, serotonina) – warto zaznaczyć, że nieprawidłowości te mogą skutkować nieprawidłowym rozwojem psychoruchowym noworodka, a także zaburzeniami koncentracji,
- zwiększona skłonność do rozwoju niedokrwistości u dziecka (zarówno w okresie noworodkowym, jak i w późniejszym wieku),
- obniżone zdolności poznawcze u dziecka – nawet w wieku dorosłym.
Jak podnieść żelazo w ciąży?
W sytuacji, gdy u kobiety ciężarnej zostanie zdiagnozowana niedokrwistość z niedoboru żelaza, konieczne jest przyjmowanie preparatów dostarczających ten mikroelement. Typowo zaleca się suplementację dawką 60–120 mg żelaza dziennie, a według niektórych źródeł można zastosować dawkę nawet do 200 mg żelaza na dobę. Wszystko zależy od poziomu hemoglobiny i ferrytyny i decyzji lekarza prowadzącego. W przypadku bardzo dużej niedokrwistości żelazo w ciąży może być podawane w formie dożylnej.
Jakie żelazo w ciąży?
Dostępne na rynku farmaceutycznym preparaty zawierające żelazo to przede wszystkim związki chelatowe, tlenkowe, magnezowe i siarczanowe. Wiele preparatów zawiera także dodatkowe składniki, takie jak kwas foliowy, czy witaminy z grupy B. Zarówno kwas foliowy, jak i witaminy z grupy B (przede wszystkim witamina B2 i witamina B6) wspierają produkcję krwinek czerwonych oraz metabolizm żelaza. Z tego względu połączenie żelaza z tego rodzaju substancjami jest bardzo korzystne. Żelazo dla kobiety w ciąży może zawierać również dodatek witaminy C (kwas askorbinowy), która poprawia wchłanianie żelaza w przewodzie pokarmowym.
Nie powinno się jednak suplementować żelaza w czasie ciąży na własną rękę. Warto zapytać o tę kwestię swojego lekarza prowadzącego, który podpowie, jaki preparat może być najlepszy w naszym przypadku. Preparaty z tym pierwiastkiem można zakupić zarówno na receptę, jak i bez konieczności jej posiadania.
O jakiej porze dnia brać żelazo w ciąży?
Żelazo w ciąży przyjmuje się rano, na czczo. Należy unikać równoczesnego stosowania preparatów będących inhibitorami pompy protonowej (są to popularne leki na zgagę – IPP), które również powszechnie stosowane są właśnie na czczo. Jeżeli przyjmujemy oba preparaty, to należy je przyjmować oddzielnie. W celu zminimalizowania dolegliwości żołądkowych, związanych z przyjmowanie żelaza, preparaty z tym mikroelementem można przyjmować po upływie 1-2 godzin po posiłku.
Co jeść na podniesienie żelaza w ciąży?
W jakich produktach znajdziemy duże ilości żelaza? Należy w tym miejscu wymienić przede wszystkim: podroby (a więc na przykład wątróbkę), nasiona roślin strączkowych, pestki dyni, czerwone mięso, jaja, suszone owoce, szpinak i jarmuż. Warto zaznaczyć, że żelazo pochodzenia zwierzęcego (żelazo hemowe) jest lepiej przyswajalne, niż żelazo pochodzenia roślinnego, czyli tak zwane żelazo niehemowe. Dieta bogata w żelazo, stosowana w czasie ciąży, zmniejsza zdecydowanie ryzyko rozwoju niedoboru tego pierwiastka.
Produkty zwiększające wchłanianie żelaza
Jakie produkty i substancje zwiększają wchłanianie żelaza? Należy tutaj wymienić przede wszystkim wspomnianą już w poprzednich akapitach witaminę C, czyli kwas askorbinowy. Warto mieć świadomość, że samo kwaśne pH, jakie panuje w żołądku prowadzi do zwiększenia wchłanialności omawianego w tym artykule pierwiastka.
Produkty zmniejszające wchłanianie żelaza
Niektóre produkty zmniejszają wchłanianie żelaza w naszym przewodzie pokarmowym. Należy tu wymienić produkty zawierające fityniany. Ich dużą ilość znajdziemy w produktach zbożowych i strączkowych. Zmniejszanie wchłaniania żelaza powodują również taniny, a więc substancje, które znajdziemy między innymi w herbacie i kawie. Właśnie dlatego preparatów żelaza nie powinno się popijać tego rodzaju napojami, warto natomiast wybrać w tym celu niegazowaną wodę. Należy dodać, że na wchłanianie żelaza mogą niekorzystnie wpływać także produkty bogate w błonnik. Razem z żelazem nie powinniśmy przyjmować również nabiału (między innymi mleko, sery, jogurty), ponieważ zawarty w nich wapń wiąże żelazo i tym samym ogranicza wchłanianie tego mikroelementu.
Kiedy nie przyjmować żelaza?
Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników wskazuje, że żelazo w ciąży nie jest wskazane dla każdej kobiety. Podawanie tego pierwiastka powinno mieć miejsce w konkretnych wskazaniach, wymienionych w powyższych akapitach tego artykułu. Nadmiar żelaza może bowiem skutkować powstawaniem reaktywnych form tlenu, co zwiększa ryzyko pojawienia się insulinooporności oraz zmniejszonego wydzielania insuliny przez trzustkę, co z kolei skutkuje zaburzeniami przemiany węglowodanów.
Za dużo żelaza w ciąży – objawy
Trudno przedawkować żelazo w ciąży pochodzące z diety, nawet tej bogatej w ten mikroelement. Jednak żelazo, którego źródłem są preparaty lecznicze można niestety przedawkować, co wiąże się z pewnymi powikłaniami. Najczęstsze objawy i skutki przedawkowania żelaza to:
- symptomy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak: nudności, wymioty, biegunka – warto zaznaczyć, że takie objawy mogą też pojawić się na samym początku stosowania doustnych preparatów żelaza i nie świadczą one o przedawkowaniu,
- uszkodzenie wątroby i trzustki,
- szaro-brązowy odcień skóry,
- zaburzenia miesiączkowania, przedwczesna menopauza,
- spadek libido, impotencja u mężczyzn,
- utrata masy ciała,
- zaburzenia neurologiczne, psychiatryczne,
- bóle stawów.
Podsumowując, żelazo w ciąży to niezwykle ważny mikroelement, który jest niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu. Z tego względu warto stosować się do zaleceń lekarza prowadzącego i wykonywać regularnie badania laboratoryjne, w tym morfologię krwi obwodowej. Jest to proste badanie, pozwalające na szybkie wychwycenie niedokrwistości, do której może prowadzić właśnie niedobór żelaza. Suplementacja żelazem powinna być prowadzona zgodnie z zaleceniami lekarza, dlatego warto stosować się do jego wytycznych i nie przyjmować przypadkowych preparatów samodzielnie.
Może zainteresować Cię także: Witaminy w ciąży. Co suplementować w ciąży?
