- Wstrząs anafilaktyczny to ciężka, potencjalnie śmiertelna reakcja alergiczna, która rozwija się gwałtownie po kontakcie z alergenem.
- Najczęstszymi przyczynami są alergeny pokarmowe, leki (np. antybiotyki, środki kontrastowe) oraz użądlenia owadów.
- Objawy obejmują trudności w oddychaniu, obrzęk krtani, spadek ciśnienia krwi, pokrzywkę oraz utratę przytomności.
- Podstawowym leczeniem jest natychmiastowe podanie adrenaliny domięśniowo, a następnie szybka pomoc medyczna.
- Osoby z ryzykiem wstrząsu anafilaktycznego powinny zawsze nosić przy sobie ampułkostrzykawkę z adrenaliną i unikać kontaktu z alergenami.
- Sprawdź, co stosować na objawy alergii.
Wstrząs anafilaktyczny co to jest?
Wstrząs anafilaktyczny jest to nagła, silna i zagrażająca życiu reakcja nadwrażliwości organizmu na czynnik pochodzenia alergicznego lub niealergicznego, w której przebiegu dochodzi do znacznego spadku ciśnienia tętniczego.
NAZWA WYROBU MEDYCZNEGO: Alectoin. ZASTOSOWANIE: Profilaktyka i wspomaganie leczenia objawów alergicznego zapalenia spojówek. PODMIOT PROWADZĄCY REKLAMĘ: Solinea sp. z o.o. PRODUCENT: bitop AG
Wstrząs najczęściej wywoływany jest przez czynniki alergiczne, które – przedostając się do krwioobiegu – wywołują reakcję nadwrażliwości typu I (natychmiastowej). W wyniku zetknięcia z alergenem w organizmie dochodzi do pobudzenia układu odpornościowego odpowiedzialnego za produkcję immunoglobulin klasy E (IgE), stymulujących komórki odpornościowe (komórki tuczne i bazofile) do uwalniania mediatorów odczynu alergicznego tj. histaminy, serotoniny czy prostaglandyn. Ich zwiększona obecność w organizmie powoduje rozszerzenie i zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych, zmniejszenie przepływu krwi przez tkanki, skurcz mięśni gładkich układu oddechowego i pokarmowego. Zwiększony wyrzut mediatorów nasila ich działanie w obrębie organizmu, doprowadzając do bezpośredniego zagrożenia życia.
Rzadziej wstrząs anafilaktyczny spowodowany jest przez czynniki niezwiązane z odczynem alergicznym, które przebiegają bez udziału układu immunologicznego.
Wstrząs anafilaktyczny często określany jest anafilaksją. Warto jednak wiedzieć, że anafilaksja jest to reakcja organizmu na kontakt z alergenem, której objawy mogą przybierać różny stopień nasilenia. Wstrząs anafilaktyczny jest natomiast najcięższą postacią anafilaksji, stanowiącą zagrożenie życia.
Wstrząs anafilaktyczny przyczyny
Wśród przyczyn wstrząsu anafilaktycznego wyróżnia się dwa rodzaje czynników: alergiczne i niealergiczne, przy czym większość przypadków ma podłoże alergiczne. Niektóre z czynników mogą wywoływać wstrząs zarówno o podłożu alergicznym jak i niealergicznym.
Do czynników alergicznych należą:
- jad owadów błonkoskrzydłych (osy, pszczoły, szerszenie);
- pokarmy tj. orzechy (włoskie, laskowe, nerkowce), nabiał, owoce morza, cytrusy;
- leki z grupy antybiotyków (penicyliny, betalaktamy, cefalosporyny), opioidy, leki zwiotczające;
- alergeny wziewne np. pyłki drzew, traw;
- lateks.
Czynnikami niealergicznymi wywołującymi wstrząs mogą być:
- leki np. środki kontrastowe, opioidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), leki zwiotczające, inhibitory konwertazy angiotensynowej;
- mediatory alergiczne występujące w pożywieniu np. histamina, tyramina;
- przetaczana krew,
- szczepionki.
Wstrząs anafilaktyczny po lekach
Leki są jednym z częstszych powodów występowania wstrząsu anafilaktycznego, ze względu na zawarte w nich różnego rodzaju związki. Przyczyną wstrząsu mogą być zarówno substancje czynne, czyli te wywołujące określone działanie w organizmie, jak i substancje pomocnicze (np. pełniące rolę stabilizatora, wypełniacza).
Wśród leków najczęściej przyczyniających się do wywołania wstrząsu anafilaktycznego są:
- niesteroidowe leki przeciwzapalne (aspiryna, ibuprofen, ketoprofen),
- antybiotyki (penicyliny, cefalosporyny, beta-laktamy, tetracyklina),
- cytostatyki,
- środki kontrastowe,
- leki zwiotczające,
- opioidy.
Objawy towarzyszące reakcji anafilaktycznej na działanie leków może pojawiać się od razu po zażyciu lub po kilku dniach ich przyjmowania.
Wstrząs anafilaktyczny po szczepieniu
Wstrząs anafilaktyczny po szczepieniu jest powikłaniem, które występuje bardzo rzadko.
Szczepionki są to preparaty zawierające w swoim składzie antygeny bakterii lub wirusów oraz substancje pomocnicze. Ich zadaniem jest pobudzenie układu odpornościowego do wytworzenia przeciwciał oraz tzw. komórek pamięci, które zapamiętując wcześniej podane antygeny, będą aktywować odpowiednie przeciwciała w momencie wniknięcia danego wirusa lub bakterii do organizmu.
Podczas szczepienia składniki szczepionki dostające się do wnętrza organizmu mogą wywołać reakcję anafilaktyczną, a w najcięższym przypadku wstrząs. Prawdopodobieństwo wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego jest niezwykle niskie (jeden przypadek na milion podanych dawek).
Wstrząs anafilaktyczny po kontraście
Wstrząs anafilaktyczny może wystąpić u osób po przyjęciu kontrastu, czyli środka cieniującego używanego w badaniach radiologicznych np. RTG czy tomografii komputerowej. Związki te mogą wywołać w organizmie wstrząs niezwiązany z układem immunologicznym (niealergiczny). Wysoka osmolalność środka cieniującego oraz jego budowa mogą prowadzić do niszczenia komórek tucznych zawierających w sobie histaminę, będącą mediatorem reakcji alergicznej. Uwolnienie dużej ilości histaminy do krwiobiegu powoduje silne oddziaływanie na organizm i rozwój objawów wstrząsu anafilaktycznego w przeciągu kilku minut (maksymalnie 60 minut) od podania środka.
Na wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego po kontraście mogą być narażone osoby, u których wcześniej występowały reakcje anafilaktyczne po podaniu kontrastu, chorujące na niewydolność serca, zmagające się z chorobami tarczycy (rak tarczycy).
Wstrząs anafilaktyczny osa
Użądlenie osy jest jedną z najczęstszych przyczyn występowania wstrząsu anafilaktycznego zarówno u dorosłych jak i u dzieci.
Osa, wbijając się żądłem w skórę, wpuszcza do wnętrza organizmu jad zawierający w sobie mieszaninę białek, peptydów oraz amin biogennych (serotonina, histamina). Związki te pobudzają układ immunologiczny do uwalniania mediatorów wywołujących łagodną reakcję anafilaktyczną. W niektórych przypadkach jednak reakcja organizmu na wprowadzony jad jest silniejsza i prowadzi do wywołania wstrząsu anafilaktycznego.
Wstrząs anafilaktyczny objawy
Objawy wstrząsu anafilaktycznego pojawiają się nagle, w krótkim odstępie czasu od kontaktu z czynnikiem wyzwalającym. Występujące w pierwszej kolejności ogólnoustrojowe zmiany mogą przypominać zwykłą reakcję anafilaktyczną, jednak z czasem ulegają one nasileniu, doprowadzając do uaktywnienia zagrażających życiu objawów charakterystycznych dla wstrząsu anafilaktycznego.
Pierwszymi z nich są pojawiające się zmiany w obrębie skóry i błon śluzowych tj. wysypka (pokrzywka), rumień, świąd skóry, obrzęki w obrębie twarzy (powieki, usta, język). Następnie reakcja rozwija się na inne układy tj.:
- oddechowy – dochodzi do przyspieszania i pojawienia świszczącego oddechu, duszności, kaszlu, obrzęku krtani, w silnych przypadkach zatrzymania oddechu;
- krążenia – nagły spadek ciśnienia tętniczego powodujący zmiany w obrębie skóry (na początku zaczerwienienie i wyraźne ocieplenie, w zaawansowanej fazie blada i chłodna), zaburzenia rytmu pracy serca (tachykardia – przyspieszenie rytmu serca), zawroty głowy, omdlenie, w silnych przypadkach zatrzymanie akcji serca;
- pokarmowy – nudności, wymioty, skurcz w obrębie brzucha.
U osób chorujących przewlekle na astmę czy choroby układu krążenia objawy wstrząsu mogą być mylone z objawami zaostrzeń choroby, a dodatkowo mogą one znacznie nasilać i przyspieszać rozwój wstrząsu anafilaktycznego.
Wstrząs anafilaktyczny po jakim czasie występują objawy?
Objawy wstrząsu anafilaktycznego pojawiają się zazwyczaj bardzo szybko po kontakcie z czynnikiem wyzwalającym. W zależności od reakcji układu immunologicznego organizmu pierwsze z nich objawiają się w przeciągu kilku minut do pół godziny. Objawy wstrząsu mogą wystąpić po dłuższym czasie, nawet po kilku godzinach czy kilku dniach.
Wstrząs anafilaktyczny pierwsza pomoc
Pierwsza pomoc osobie ze wstrząsem anafilaktycznym powinna być udzielona jak najszybciej. W pierwszej kolejności zawsze należy wezwać pomoc medyczną, dzwoniąc na numer alarmowy 112 lub 999. Każda osoba, która przeszła wstrząs anafilaktyczny, powinna zostać skierowana pod opiekę lekarza, nawet jeśli objawy wstrząsu były słabo nasilone i ustąpiły zaraz po podaniu leku.
Następnie, jeśli to możliwe, należy przerwać ekspozycję na czynnik będący przyczyną wstrząsu. W przypadku użądlenia przez pszczołę trzeba sprawdzić, czy w miejscu wkłucia nie zostało żądło zawierające jad i w razie konieczności je usunąć.
Jeśli osoba przechodząca wstrząs posiada przy sobie adrenalinę i jest przytomna, można pomóc jej w podaniu sobie leku.
Do przyjazdu pogotowia ratunkowego osobę ze wstrząsem układa się na plecach z nogami lekko uniesionymi do góry, co usprawni przepływ krwi. W przypadku osób wymiotujących oraz nieprzytomnych należy położyć je w pozycji bezpiecznej bocznej.
Co na wstrząs anafilaktyczny?
Podstawowym lekiem stosowanym u osób we wstrząsie anafilaktycznym jest adrenalina, która podana odpowiednio szybko niweluje występujące objawy i zmniejsza stan zagrożenia życia.
Rolą adrenaliny w organizmie jest pobudzenie procesów przeciwnych do występujących podczas wstrząsu. Efektem jej działania jest:
- podwyższenie ciśnienia tętniczego na skutek kurczącego wpływu na naczynia oraz zmniejszenia ich przepuszczalności;
- zmniejszenie duszności – rozkurcz oskrzeli, zmniejszenie obrzęku krtani;
- przyspieszenie akcji serca oraz zwiększenie jego kurczliwości.
Adrenalina podczas wstrząsu podawana jest w postaci zastrzyku domięśniowego w boczną część uda, za pomocą pena zawierającego gotowy roztwór. Gotowe do podania roztwory dostępne są w dawkach 0,15 mg oraz 0,3 mg. W warunkach szpitalnych ilość adrenaliny dobierana jest w zależności do wieku oraz masy ciała pacjenta (5-10 mikrogramów na kilogram masy ciała).
Dalszy etap leczenia opiera się na podawaniu leków wspomagających – w zależności od utrzymujących się u osoby objawów. Mogą to być m.in. leki przeciwhistaminowe, glikokortykosteroidy, glukagon, leki rozkurczające oskrzela, nebulizacja z adrenaliną.
Wstrząs anafilaktyczny profilaktyka
Profilaktyka jest jednym z ważnych aspektów zapobiegania wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego. U osób, które w przeszłości przeszły wstrząs anafilaktyczny kluczowe jest unikanie czynników wyzwalających oraz noszenie przy sobie gotowej do podania adrenaliny. Istotna jest również odpowiednia edukacja pacjenta, a także osób z jego najbliższego otoczenia. Wczesne rozpoznanie objawów pozwala na szybką reakcję i zapobiegnięcie rozwinięcia pełnoobjawowego wstrząsu.
Nieodpowiednio leczona alergia może również przyczynić się do wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, szczególnie jeśli osoba jest cały czas narażona na kontakt z alergenem. Przyjmowanie leków przeciwalergicznych hamuje działanie histaminy i jednocześnie niweluje występujące objawy, zmniejszając ryzyko wystąpienia wstrząsu. Równie pomocne będą preparaty zawierające w swoim składzie naturalne substancje stanowiące ochronę przed alergenami. Takim związkiem jest ektoina.
Ektoina jest substancją pochodzenia naturalnego, która poprzez wiązanie się z cząsteczkami wody na powierzchni komórek tworzy ochronną powłokę zabezpieczającą przed wnikaniem do wnętrza organizmu alergenów. Dodatkowo wykazuje działanie przeciwzapalne, co wspomaga łagodzenie powstających nieprzyjemnych objawów, takich jak: łzawienie i zaczerwienienie oczu, kichanie, kaszel, uczucie zatkanego nosa czy świądu skóry wywołanego przez wysypkę. Ektoinę można stosować w preparatach w postaci sprayów do nosa, kropli do oczu, roztworów do inhalacji oraz kremów.
Wstrząs anafilaktyczny u dzieci
Dzieci są narażone na wstrząs anafilaktyczny częściej niż osoby dorosłe. Jest to spowodowane większą ilością czynników wyzwalających oraz zwiększoną nadwrażliwością organizmu. Najczęstszą przyczyną wstrząsu u dzieci są pokarmy takie jak białka mleka krowiego i jaja kurzego, orzechy ziemne i drzewne, ryby, sezam, jad owadów (osy, pszczoły), a także antybiotyki.
Dowiedz się więcej: Jak wygląda alergia pokarmowa u dziecka?
Zdiagnozowanie wstrząsu anafilaktycznego u dzieci spotyka się ze sporą trudnością. Objawy zwykle są mało charakterystyczne i często mylone z innymi schorzeniami. Ponadto wstrząs u dzieci przebiega inaczej niż u osób dorosłych. Głównie występują objawy skórne (wysypka, pokrzywka) oraz zaburzenia ze strony układu oddechowego (duszności), rzadko natomiast pojawiają się problemy z układem krążenia.
Wstrząs anafilaktyczny w ciąży
Wstrząs anafilaktyczny w ciąży stanowi poważne zagrożenie zarówno dla kobiety, jak i dla dziecka. Objawia się tak, jak klasyczny wstrząs, jednak często mylony jest z innymi dolegliwościami towarzyszącymi kobiecie w czasie ciąży – dlatego niekiedy nie jest on prawidłowo zdiagnozowany. Duże wyzwanie stanowi również leczenie wstrząsu anafilaktycznego – ze względu na brak możliwości podania niektórych leków, które przenikając do łożyska i mogą negatywnie wpłynąć na rozwój dziecka.
Wstrząs anafilaktyczny u kobiet w ciąży występuje rzadko. Zwiększone ryzyko pojawia się w okresie okołoporodowym, kiedy to po porodzie konieczne może być podanie antybiotyków (penicylin) czy środków znieczulających, będących potencjalnym czynnikiem wywołującym wstrząs.
Może zainteresować Cię także: Adrenalina – jak zrobić zastrzyk przy wstrząsie anafilaktycznym?
